De klokkenluider van de Republiek der Zeven Verenigde Provinciën

Als je zo’n informatief en boeiend vergeten stukje geschiedenis van historicus en journalist Luc Panhuysen onder ogen krijgt, zou je eigenlijk gewaarschuwd moeten worden. Zijn non-fictie visie op het levenswerk van baron Joan Derk van der Capellen is gegoten in een feitelijk waargebeurde politieke thriller ten tijde van de nadagen van de Republiek. Gaandeweg besluipt je het gevoel: maar, dit verhaal lijkt wel van nu! Luc Panhuysen heeft zich zodanig in de materie verdiept en weten helder te maken dat je als vanzelfsprekend via dit boek aangestoken wordt door het vuur, gedrevenheid en verontwaardiging van deze aan wal geraakte ‘burgerbaron’, die zichzelf wist te hervormen als nieuwerwets politicus, initiator van de patriottenbeweging en voorvechter van het algemeen belang.

Waarom is deze ‘burgerbaron’ in het afvoerputje van de geschiedschrijving terecht gekomen? Af en toe voel je zo mee met deze baron van 250 jaar geleden. Zijn afschuw, de schokkende onthullingen, het schandalig wanbeleid, verstikkende vriendjespolitiek, ja-knikkers, zakkenvullers en de vele, vele doofpotaffaires uit even zo veel narcistische motieven.

Het is boeiend om te lezen hoe de burgerbaron vanuit zijn schreeuwende frustratie steeds meer verbeten reageerde op de toch wel van hun kant af gezien begrijpelijke weerstand van de Hoge Heren naar zijn sterk afwijkende politieke idealen toe. Hij haalde zijn inspiratie uit de natuurlijke jurisdictie van de Batavieren en de onafhankelijkheidsoorlog in Amerika.

De bom barstte toen hij in heel de Lage Landen een pamflet (1781) liet verspreiden waarin hij het volk opriep tot een moreel reveil. De aanklacht richtte zich direct op de slapte en ongeïnteresseerde houding van de erfstadhouder Willem V, Prins van Oranje. De onaantastbare machtigste man in de Republiek met het leger achter zich om zich staande te houden.

Luc Panhuysen schrijft op een manier dat je toeschouwer wordt van een opvoering van een Shakespeariaans’ koningsdrama in vijf akten met proloog en epiloog. Alleen is dit in werkelijkheid een historisch verslag met een uitgebreid notenapparaat en illustratieverantwoording aan het eind van het boek. Je merkt het niet door wat het figuurlijk gezien allemaal in je oproept.

Klokkenluiders zijn vaak lastig en maken geen vrienden, maar ze zijn zo nodig om een ingedutte bevolking wakker te schudden. Nu ik er over nadenk… ik zie minstens twee burgerbarons op dit moment in de regering hun messen slijpen tegen het onrecht. Ten goede of kwade, de toekomst van de democratie zal het uitwijzen.