Intrigerende YA met lessen uit andere universums

De Amerikaanse Neal Shusterman is The New York Times bestsellerauteur van meer dan dertig prijswinnende boeken voor kinderen, jongeren en volwassenen. In zijn werk kaart hij maatschappelijke thema’s en ethische dilemma’s aan, waaronder klimaatproblematiek in Dor (2019) en overbevolking in de succesvolle Zeis-trilogie (2021). Naast Young Adult boeken schrijft hij voor televisieseries. Momenteel werkt hij aan een bewerking van zijn nieuwe YA Gamechanger (2022) voor Netflix. Gamechanger (2022) won het Beste Boek voor Jongeren 2023. Het Engelse origineel werd uitgebracht door het Amerikaanse Walker Books.

Als de zeventienjarige Ash na een klap op het footballveld zijn ogen opent, komt hij er langzaam achter dat de wereld is veranderd. Hoe klein de verandering ook is, Ash merkt het verschil. Al snel heeft hij na zijn volgende footballwedstrijd door dat er meer aan de hand is. Na iedere klap belandt hij in een parallel universum, waar de werkelijkheid steeds grotere veranderingen kent. Maar ook Ash verandert wanneer hij in andere universums wordt geconfronteerd met racisme, privileges, homofobie en seksisme.

Net als in de Zeis-trilogie creëert Neal Shusterman weer een intrigerende complexe wereld waar je als lezer je weg in moet zien te vinden. Het blijft lang onduidelijk wat er precies in de wereld van Ash aan de hand is, maar na iedere black-out tackle op het footballveld verandert er iets. Gebeurtenissen, mensen of dingen die Ash altijd voor normaal aannam, blijken ineens te zijn veranderd. Als lezer moet je even geduldig wachten op een verklaring voor wat er gaande is, die Shusterman pas later in het verhaal geeft in de vorm van een jolig skatende drieling.

Zelfs de wetenschap van Stephen Hawking komt er aan te pas. Volgens de skatende triplets Ed, Edd en Eddy – jawel, vernoemd naar de bekende Cartoon Networkserie - wordt Ash bij iedere tackle gekatapulteerd naar een parallel universum, ook wel werelden die tegelijkertijd naast elkaar bestaan. Doordat Ash kennis heeft van al deze bestaande werelden, kan hij dingen steeds vanuit een ander perspectief bekijken, en dat doet sterk denken aan de insteek van de succesvolle bestseller The Midnight Library, waarin hoofdpersonage Nora – die vastzit tussen hemel en aarde – steeds nieuwe alternatieve levens beleeft.

Shusterman schuwt niet om maatschappelijke thema’s, die gevoelig liggen, te behandelen. Ash belandt in een universum waar Black Lives Matters protesten streng verboden zijn, een universum waar hij alle privileges heeft die hij maar kan wensen, een universum waar gay zijn een nieuw fenomeen is en een universum waar hij voelt hoe sterk de negatieve impact van de mannelijke machocultuur is op vrouwen. De auteur gaat in rap tempo door de universums heen, waardoor niet alle thema’s even goed worden uitgediept. Het voelt alsof hij zoveel mogelijk ethische dilemma’s in een verhaal wil behandelen dat je soms de draad kwijtraakt.

De beladen onderwerpen worden afgewisseld met een dosis humor. Met een wereld die bijna ten onder gaat voelt Shusterman’s humor soms wat duister. Ash’s kennismaking met andere universums doet zijn hoofd bijna ontploffen, zo zegt hij:

“(…) My idiot brain kicked in and kept trying to convince me that I was going to die. That the universe was done with me, and it wouldn’t even wait until Friday’s game. Long before then, it would use my own school to kill me by splitting my skull with a fallen air vent, or choking me with a cafeteria hot dog, or blowing me up in a science experiment gone terribly wrong” (p. 78).

Net als hoofdpersonage Ash begin je jezelf af te vragen of hoe wij als mensen handelen in deze wereld wel juist is. Shusterman spreekt via Ash de lezer in de eerste zin al meteen aan:

“You’re not going to believe me. You’ll say I’ve lost my mind (...). Believe whatever you want if it helps you sleep. That’s what we do, isn’t it? Build ourselves a comfy web of reality like busy little spiders, and cling to it so we can get through the worst of days.” (p. 10).

Ash staat op het punt te vertellen wat hij heeft meegemaakt en vraagt de lezer zich open te stellen voor een ander perspectief. Hij is tijdens het verhaal ook van perspectief veranderd en zag de wereld eerst door de bril van jonge blanke hetero footballspeler. Zelfs zijn beste vriend Leo, die van Afro-Amerikaanse afkomst is, zei tegen hem dat Ash oogkleppen op had en zich niet goed kon inleven in andermans standpunt.

Maar als Ash gedurende het verhaal door meerdere universums tuimelt, blijkt dat hij steeds meer worstelt met de vooroordelen over zijn privileges, racisme en hetero zijn. Delen van zijn brein zijn in gevecht met elkaar. Is wat hij altijd heeft gedacht wel eerlijk? Daarin geeft Shusterman de lezer een duidelijke boodschap mee, als Ash opeens in een ander universum behoort tot een ‘minderheid’ en een label krijgt opgeplakt die hij niet wil:

“Why the hell did the world have to be that way? Slapping labels on us, rather than allowing us to just be who we are” (p. 262).

De auteur moedigt de lezer overduidelijk aan om een mening te vormen over de maatschappelijke thema’s die in het boek spelen. Soms voelt dat wat te geforceerd voor een zeventienjarige puber.

Neal Shusterman schreef een intrigerende YA dystopie over maatschappelijke thema’s als racisme, homofobie, seksisme en privileges die jongeren aan het denken zetten. Je moet er als lezer wel even goed voor gaan zitten. De wetenschap achter de werelden die hij beschrijft is wat ingewikkeld en veel dilemma’s passeren in korte tijd de revue, maar na het lezen van dit boek voel je je als lezer een stuk rijker en kijk je anders naar de wereld.