Een overweldigende leeservaring

Hoe schrijf je een recensie over een boek dat ongrijpbaar is. Een boek met een rijkdom aan ideeën, beschrijvingen, filosofische bespiegelingen en taalvondsten die je, op het moment dat je ze wilt vastpakken, door de vingers glippen.

Hoe schrijf je een recensie over een boek dat geen begin en geen eind kent, dat geen enkele structuur biedt, dat zich afspeelt in een wereld met een overvloed aan informatie, dat het verhaal vertelt van - en door de ogen van - een hoofdpersoon die niet alleen onbetrouwbaar lijkt maar ook in warrige, ellenlange uitgesponnen zinnen en eindeloos herhalende bewoordingen zijn duistere gedachten over de zinloosheid van het menselijk bestaan over je uitstort, een boek waarin niets zeker is behalve dat de wereld totale chaos is en dat er geen betekenis is, dat in de eerste plaats een overweldigende leeservaring is, maar je totaal overdondert en uitgeput achterlaat.

De Hongaarse Lásló Krasznahorkai (1954) is schrijver van romans, novelles, korte verhalen, essays en scenario’s. Hij heeft meerdere literaire prijzen gewonnen waaronder in 2015 de Man Booker International Prize voor zijn gehele oeuvre. Tot nu toe zijn er vier romans van hem naar het Nederlands vertaald. Oorlog en oorlog (1999) is als laatste vertaald en staat op de shortlist voor de Europese Literatuur Prijs 2023.


Oorlog en oorlog (2022) is het tot nu toe laatst vertaalde boek waar de schrijver aan begon in 1992 en dat in 1999 werd uitgegeven. Dit was een periode van grote onrust in Oost-Europa door het vallen van de Berlijnse Muur en het uiteenvallen van de Sovjet-Unie.

Het verhaal
Korin, een 44 jarige archivaris in het plaatsje Rákosrendezö, zo’n 220 km ten zuidoosten van Boedapest, heeft een manuscript ontdekt . Een ontdekking die, daarvan is hij vurig overtuigd, van belang is voor de hele mensheid. Hij besluit in actie te komen en moet daarvoor op reis in een wereld waarin hij “door een verschrikkelijke rijkdom wordt overvallen, omdat hij vanaf die tijd wist dat alles wat bestaan had nog steeds bestond en onverwacht op een plek van een enorme zwaarte belandde, vanwaar je goed kon zien……tja, waar moest hij beginnen, verzuchtte hij, dat Zeus bijvoorbeeld nog steeds bestond en alle Olympische goden nog steeds leefden”….

De dwaaltocht door deze wereld en de onthulling van de inhoud van het manuscript zijn de twee hoofdlijnen van het verhaal. Ze zijn op een knappe manier met elkaar verweven waardoor de constructie van ‘een verhaal in een verhaal in een verhaal’ ontstaat en er een omgekeerde spanningsboog ontstaat.

Het vertelperspectief ligt hoofdzakelijk bij Korin die in ellenlange zinnen die soms meerdere bladzijden beslaan, op een omslachtige manier, zichzelf voortdurend onderbrekend, vertelt met een gedrevenheid alsof de duivel hem op de hielen zit.

“Hij zakt steeds dieper weg in zijn angst, en vanwege zijn angst in zijn verhaal, dat, in alle eerlijkheid, vanaf het allereerste ogenblik geen enkele structuur had, niets waarmee het de aandacht op zichzelf had kunnen vestigen, alleen zijn ritme, en zijn ….. overdaad, want hij wilde alles tegelijk vertellen, aangezien alles ook tegelijk in hem aanwezig was, alles wat met hem gebeurd was”

Wil je weten wat er met dat manuscript aan de hand is, dan kun je niet anders dan meegaan, je overgeven aan de gedachten van Korin en de wereld door zijn ogen bekijken. En dan blijk je gevangen, gevangen in het hermetische wereldbeeld van Korin waarin elke structuur ontbreekt omdat de wereld slechts bestaat uit totale chaos, het leven geen enkele zin heeft en de mens gedoemd is tot eeuwige herhaling.

Het valt niet mee om dit als lezer tweehonderdvijfendertig pagina’s lang vol te houden want behalve verhaalstructuur, schrijfstijl en perspectief zet de schrijver legio stijlelementen in om zijn verhaal kracht bij de zetten.
Zo speelt hij voortdurend met tegenstellingen, herhalingen en spiegelingen, wordt je als lezer geconfronteerd met een overvloed aan informatie en symboliek, en speelt er op de achtergrond nòg een verhaal mee.

Ik voelde me compleet overweldigd door dit boek. Naast bewondering voor de uitermate knappe constructie riep deze tegelijkertijd onmacht en frustratie op wat geconcentreerd lezen bemoeilijkt.

Dat is jammer, want de schrijver heeft naar mijn mening wel degelijk wat te melden. Het centrale thema draait om de vraag waarom elke beschaving uiteindelijk ten onder zal gaan.

Het antwoord van de schrijver stemt misschien niet tot vrolijkheid, maar die boodschap wordt wel met ironie en in een bijzondere vorm gebracht.
Een aanrader voor de lezer die van een filosofische uitdaging houdt.