Hoe het nazisme een Vlaamse familie verscheurde
Het schijnt het lot te zijn van Stefan Hertmans om in de wereld van alledag geconfronteerd worden met het verleden. Een verleden dat het waard is om vastgelegd te worden. In Oorlog en terpentijn, zijn eerste grote bestseller, kwam dit tot hem via de gevonden dagboeken van zijn grootvader uit de Eerste Wereldoorlog. De bekeerlinge ontstond door de ontdekking dat, in het dorp in de Provence waar hij en zijn vrouw een vakantiehuis bezaten, in de middeleeuwen een jonge vrouw, bekeerd tot het jodendom, met haar echtgenoot de ellende van de kruistochten aan den lijve ondervond. En nu is er dan De opgang.
In 1979 koopt de schrijver een vervallen huis in het Patershol, een dan nog verkommerde wijk in Gent. Tijdens zijn rondgang door het huis hoort hij van de notaris dat er tijdens de Tweede Wereldoorlog een Vlaamse SS-er met zijn gezin heeft gewoond. Pas twintig jaar later besluit Hertmans het verhaal van de familie vast te leggen. Aanleiding vormt een boek dat hem onder ogen komt, Zoon van een 'foute' Vlaming, geschreven door de zoon van Willem Verhulst, de desbetreffende SS-er. Deze zoon is een zeer gewaardeerd hoogleraar geschiedenis, van wie Hertmans college kreeg.
De wijze waarop de auteur te werk gaat, is bijzonder te noemen. De opgang is een roman over de familie Verhulst voor, tijdens en na de oorlog. Willem Verhulst groeit op in Berchem bij Antwerpen, waar zijn vader diamantslijper is. Als vierjarige krijgt Willem een stuip, waardoor hij voor de rest van zijn leven aan één oog blind is. Hij krijgt angstaanvallen en wordt aanvankelijk gepest, maar wordt later zelf een pester en geducht straatvechter. Zijn opleiding op de Tuinbouwschool maakt hij niet af. Hij spijbelt en zet zich af tegen de Franstaligen. Zij herinneren hem aan zijn vreselijke schooltijd. Dat wordt zijn eerste stap op het pad naar de Flaminganten. Intussen wordt hij verliefd op de Duits-joodse Elsa Meissner.
Zijn Groot-Germaanse sympathieën steekt Willem niet onder stoelen of banken. Hij voelt zich gedwongen te vluchten naar Nederland, Elsa gaat met hem mee. Ze trouwen, maar al gauw wordt Elsa ziek en zij overlijdt daar. Inmiddels heeft Willem Mientje ontmoet in Zevenaar en een jaar later trouwt hij met haar. Ze krijgen drie kinderen en gaan in het Patershol in Gent wonen.
Op magistrale wijze weet Hertmans de lezer mee te slepen in het leven van de zachtmoedige, maar ook heel flinke Mientje. Ze is protestant en blijft dat ook. Van Willems steeds verdergaande opname in de wereld van de Belgische SS wil ze niets weten. De kamer waar Willem zijn kornuiten ontvangt, wordt door haar de dodenkamer genoemd. Verboden terrein voor de kinderen en zelf wil zij er ook niet komen. Zeker niet als er ook nog een buste van Hitler op de schoorsteen geplaatst wordt. Toch blijft Mientje op haar manier trouw aan de vader van haar kinderen, die haar ook nog in de steek laat voor een nazi-minnende maîtresse.
De schrijver heeft voor dit boek, net als voor de twee eerder genoemde romans, veel onderzoek gedaan. Hij beschikte over de dagboeken van Mientje, verkregen via haar inmiddels hoogbejaarde dochters, maar ook over rechtbankverslagen over de veroordeling van Willem na de oorlog, zijn gevangenneming en zijn vervroegde vrijlating. Dit alles vervlecht hij in zijn verhaal; hoe hij zelf in het huis ging wonen, hoe hij sprak met familieleden, met gelijkgestemden van Willem, maar ook met zijn vijanden.
Willem Verhulst was een uitgesproken nazi. De lijsten die hij maakte met daarop joden, communisten en anderen, hebben heel veel levens gekost. Een man die nooit tot inkeer kwam; hij voelde zich tot het eind van zijn leven, zoals veel Vlaamse collaborateurs, eerder slachtoffer dan dader. Des te indrukwekkender is het dat Hertmans niet oordeelt. Hij spaart niemand, maar oordelen mag de lezer zelf doen.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Miriam Vaz Dias
Gesponsord
Een diepgravend onderzoek naar de meest mysterieuze politieke moord van de 20e eeuw, die op de Amerikaanse president John F. Kennedy.
Een indringend verhaal op het scherp van de snede, vanuit de belevingswereld van de strafrechtadvocate die als slachtoffer moet strijden voor een eerlijke behandeling onder het recht waar ze altijd in heeft geloofd.
Hetzelfde boek lezen brengt mensen samen: je hebt direct iets om over te praten! Daarom lezen we in november met heel Nederland 'Joe Speedboot' van Tommy Wieringa. Je haalt het boek gratis op bij je bibliotheek.
'Bevreemdend, mysterieus en ongelofelijk. Esther Gerritsen maakt het onbereikbare perspectief herkenbaar.' – Jury Boekenbon Literatuurprijs 2024 over Gebied 19
Nieuwe, prachtige roman van dé literaire stem uit Ierland, Sally Rooney.
Dog Man is terug met een spannend nieuw avontuur! Een stinkdier zorgt voor een groot drama: Dog Man ruikt verschrikkelijk
Een radicaal eerlijk en aangrijpend onderzoek van een dochter die niet alleen de moeizame relatie met haar moeder probeert te begrijpen, maar ook de verstoorde relatie tot haar eigen lichaam.
Speurend naar eeuwenoude ruïnes en kastelen, objecten en kunstwerken, reisroutes en slagvelden slalomt Bart Van Loo door de Lage Landen.
Een nieuwe Baantjer is altijd een goed cadeau! Op een voorjaarsochtend wordt het lichaam van Ron Doomerik aangetroffen in zijn appartement aan de Amsterdamse Houtkade. Er steekt een mes in zijn rug.
Een magische reis naar Fantasia is een nieuwe versie van het avontuur Lang Leve Fantasia van Geronimo Stilton met extra veel avontuur en veel meer illustraties. Superdikke editie met 3D-beeld, geuren en vele andere extra's!
Een betoverend cadeauboek, met linnen omslag, poëtisch vertaald door Imme Dros.
De manga over een avontuurlijke eenhoorn voor 9+. Unico's liefde heeft Venus en haar handlanger Byron wakker gemaakt, die hen allebei willen vernietigen!
De uiterwaarden, de laatste Nederlandse wildernis. Een schitterend halfland van angst en hoop, ingeklemd tussen hoge dijken, waar alles permanent verandert en niets is wat het lijkt.
Meester Jesper gaat op schoolkamp met de kinderen uit groep 8. De directeur, mevrouw Azijnvijver, heeft één strenge eis: geen telefoons mee op kamp.
Meester Mark verzamelde de allerleukte taalfoutjes en kinderlogica over feesten en feestjes: van verjaardag tot kerst, en van sint tot de geboorte van een baby.
Op zoek naar avontuur en de waarheid over haar moeder, wordt Cato meegesleurd op een gevaarlijke reis door tijd en herinneringen - Gouden Griffel-winnaar in een luxe uitgave!
Een zeer vooraanstaand forensisch antropoloog claimt dat in het kunstwerk gebruik is gemaakt van een menselijk bot.
Diep verscholen in de Appalachen ligt de McAlpine Lodge, waar Will en Sara hun huwelijksreis doorbrengen. Het resort is een afgelegen paradijs op aarde, behalve dan dat iedereen er liegt.
Het langverwachte vervolg op Koninkrijk. Een thriller over verloren zielen, familiebanden en dodelijke loyaliteit.
Vergeet wat je weet over het continent Afrika. Zeinab Badawi duikt in het verleden van haar geboortecontinent, de geboorteplek van de mensheid.
Waar we onze kinderen in de fysieke wereld steeds meer overbeschermen, laten we hen in de digitale wereld vogelvrij – met desastreuze gevolgen voor hun mentale welzijn.
In dit derde deel van 'De memoires van Abel Sikkink' zien we Parijs en het grillige Europa van de tweede helft van de negentiende eeuw.
De ineenstorting van welvaartsstaten, supercyclonen, megadroogtes, extreemrechts extremisme, ongebreidelde virussen, energietekorten, cyberaanvallen: de mensheid beweegt zich richting een tijdperk van permanente crisis.
Dit boek wijst de weg naar een energieker leven. Je wakkert het vuur in je leven weer aan!
