Als je moederliefde moet ontberen

‘De boeken van Afro-Amerikaanse auteurs die ik in mijn jeugd las – Ralph Ellison, Richard Wright en ook James Baldwin – leken niet voor mij geschreven, maar voor een blank publiek. Alleen de titel van Ellisons boek al: Invisible Man. Onzichtbaar voor wie? Voor de blanken, niet voor mij! Ik wilde verhalen schrijven waarin Afro-Amerikaanse vrouwen een hoofdrol speelden.’  

Bovenstaand citaat komt uit een interview dat De Volkskrant in 2009 had met Toni Morrison. In augustus van dit jaar stierf zij op 88-jarige leeftijd. Een bijzonder krachtige vrouw, wier betekenis voor de Afro-Amerikaanse literatuur en in het bijzonder voor de emancipatie van de zwarte vrouw, niet onderschat moet worden.  

Moeder Sweetness is vrijwel blank te noemen en haar paniek is groot, wanneer haar dochter ter wereld komt. ‘Ze was zo zwart dat ik er bang van werd. Koolzwart, Soedanees zwart’. De kleur van haar ogen is ook bijzonder, zwart, met een zweempje blauw erin. De vader van het kind slaat meteen op de vlucht, hij kan niet geloven dat Sweetness’ dochter ook van hem is. Lula Ann groeit op bij een moeder die nauwelijks in staat is haar dochter aan te raken en nog minder om van haar te houden. De weerzin tegen de donkere huid van Lula Ann wordt mede ingegeven door angst voor wat er van het kind moet worden, hoe zal men haar behandelen? Sweetness wil haar harden voor het leven.  

Als jonge vrouw noemt Lula Ann zich Bride. Ze is een succesvolle zakenvrouw en verblindend mooi in haar altijd witte kleding. Overal oogst ze bewondering, maar er blijft afstand tussen haar en de anderen. De trauma’s van haar jeugd draagt ze mee: de moeder die haar liefst niet wilde aanraken, de immer afwezige vader en vooral de lerares die door Brides (valse) getuigenis bij de rechtbank voor vijftien jaar de gevangenis inging. Booker, de man die enige tijd bij haar woont, verlaat haar als zij hem uiteindelijk in vertrouwen neemt. Ze realiseert zich dat ze nauwelijks iets van de man weet en gaat op zoek naar hem.  

Zoals vaak in de boeken van Toni Morrison, wordt het verhaal niet chronologisch verteld en wisselt het perspectief. Het heeft voor de lezer een vervreemdend effect. De ‘vertellers’ weten uiteraard niet alles van elkaar en de schrijfster weet op briljante wijze aan te tonen dat hoe de een over de ander denkt meestal niet past bij het beeld dat een persoon van zichzelf heeft.  Ook herkenbaar is de neiging van Morrison tot surrealisme. Vreemde gebeurtenissen die zich naast het normale lijken af te spelen. In dit geval het veranderen van Brides figuur, terug naar haar kind zijn. Een heel bijzondere en ook heel mooie manier van iemands gevoelens weergeven.  

Toni Morrison zegt zelf het volgende over haar manier van schrijven:  

‘In feite schrijf ik boeken die ik zelf graag zou willen lezen, ik houd van boeken die mijn volle aandacht vragen. Het gaat mij niet alleen om het afrollen van een plot, maar om een samenspel van een openingszin die je tot lezen aanzet, en aspecten als taal, nuance en verleiding – de architectuur van een boek – zodat openbaringen als het ware in lagen tot je komen. En het boek het waard is om nog eens te lezen.’  

De stijl van schrijven is toegankelijk, korte zinnen en toch, het taalgebruik is rijk en boeit van het begin tot het eind. De vertaling van Ronald Vlek is zeer to the point. Zeker een boek om nog eens te lezen!