Geen allemansvriend, maar must-read voor elke proza-liefhebber

Een Russische tolk vertaalt de verhalen van de Russische vluchtelingen die politiek asiel aanvragen in Zwitserland. Sommige verhalen van de vluchtelingen zijn echt, anderen zijn geheel of gedeeltelijk verzonnen. Aan Peter, de ondervrager van de immigratiedienst, de taak om uit te zoeken welke verhalen op waarheid berusten. De tolk denkt intussen terug aan de tijd die hij met zijn ex-vrouw heeft doorgebracht in Rome en de redenen waarom zijn huwelijk op de klippen is gelopen. Hij schrijft brieven aan zijn zoon.

Michaïl Sjisjkin (Moskou, 1961) studeerde Engels en Duits. Schrijvend over existentiële thema’s in een stilistisch proza, wordt hij gezien als één van de belangrijkste moderne Russische auteurs. "Zoals alle Russische schrijvers, schrijf ik om belangrijke vragen beantwoord te krijgen. Gedurende je leven blijven de vragen hetzelfde; alleen verschillen de antwoorden per leeftijd." Michaïl Sjisjkin woont sinds 1995 in Zürich, waar hij als tolk werkte voor de Zwitserse immigratiedienst, totdat de roman Venushaar in 2005 in het Russisch werd uitgebracht. Met het boek won hij meerdere belangrijke Russische literaire prijzen. De magnifieke Nederlandse vertaling van Venushaar (2014) werd gedaan door Gerard Cruys, net als de vertaling van Sjisjkins vorige roman Onvoltooide liefdesbrieven (2013).

Beginnen de verhoren nog enigszins realistisch, al snel ontspinnen de verhalen van de vluchtelingen zich als een ongebreidelde fantasie. Het is niet meer te onderscheiden wat echt en wat verzonnen is en je voelt als lezer mee met de ondervrager. In hoog tempo worden de Perzische oorlog, Griekse mythen, de Tsjetsjeense oorlog en een herdersroman uit de oudheid aangestipt. Sjisjkin verwijst bovendien zo vaak naar Russische schrijvers en dichters, dat achter in het boek 7 pagina’s met namen te vinden zijn. Dit alles brengt je als lezer behoorlijk in verwarring. Kortom, het eerste deel is echt een staaltje literaire krachtpatserij, overweldigend door de complexiteit van de verhalen en het taalgebruik en vraagt dan ook een actieve lezer. Tegelijkertijd is de stijl zo fraai dat je door wilt blijven lezen, ook omdat je je steeds meer afvraagt waar deze brij aan verhalen toe zal leiden. De tweede verhaallijn, de brieven van de tolk aan zijn zoon, maken de verwarring niet minder groot. Opnieuw prachtige, maar vooral op zichzelf staande overpeinzingen en verhalen van de tolk. Pas wanneer de derde verhaallijn start, een fictieve dagboekregistratie van de Russische volkszangeres Izabella Yurieva die opgroeit in het dorpje Rostov, kan de lezer weer wat achterover leunen. Het verhaal speelt zich af rond en tijdens de Eerste Wereldoorlog en is geïnspireerd op de dagboeken van Sjisjkins eigen moeder, aangevuld met feitelijkheden uit Yurieva’s leven. Door de duidelijke plotlijn leest dit deel een stuk soepeler dan het eerste.

Het boek kent geen hoofdstukken. Een verhaallijn stopt af en toe net zo abrupt als deze begonnen is. Tussen de verhoren en de dagboekregistraties van Isabelle door, blikt de tolk terug op zijn tijd met zijn ex-vrouw Isolde in Rome. De beschrijvingen van de stad toveren een glimlach op je gezicht. Het plot is even prachtig als simpel en wordt onthuld in wat één grote hallucinatie lijkt, inclusief een verzameling palindromen. De titel Venushaar verwijst naar een varen die in (sub-)tropische streken in het wild groeit, maar in Rusland alleen als kamerplant en niet zonder menselijke zorg en warmte kan overleven, hetgeen exact is waar het in deze roman om draait, volgens de auteur.

Conclusie: deze roman is zeker geen allemansvriend, maar een must-read voor de geconcentreerde, geduldige lezer die van prachtig proza geniet en zich graag over de grote levensvragen buigt. Venushaar kan nu al bijgeschreven worden als klassieker.