Onmogelijk te ontkomen aan duistere krachten

Wie vlucht en wie blijft (2016) is deel drie van het vierluik ‘De Napolitaanse romans’, geschreven door Elena Ferrante, pseudoniem van een Italiaanse romanschrijver die al bijna vijfentwintig jaar weigert in de publiciteit te treden. Ondanks dat is ze de meest geroemde Italiaanse romanschrijver van deze tijd. Wie vlucht en wie blijft is het vervolg op De geniale vriendin (2013) en De nieuwe achternaam (2015), waarin we de Napolitaanse vriendinnen Elena en Lila zien opgroeien.

De meisjes zijn inmiddels jonge vrouwen. Elena woont in Florence, haar debuutroman is goed ontvangen en ze is getrouwd met Pietro, een jonge professor aan de universiteit uit een zeer goed milieu. Lila, getrouwd op haar zestiende en snel weer gescheiden, werkt onder zware omstandigheden als arbeider in een vleeswarenfabriek. Ze woont nog altijd in Napels, deelt een huis met jeugdvriend Enzo en heeft een zoontje. Er zijn nog maar weinig raakvlakken in de levens van de jeugdvriendinnen.

Elena pakt haar vertelling in dit derde deel op bij het moment dat Nino, de jeugdliefde van beide vrouwen, weer opduikt in haar leven. Het zijn de onrustige jaren ‘70 van de vorige eeuw. Zoekend naar een eigen identiteit, wordt Elena meegetrokken in het links, intellectuele klimaat en het opkomend feminisme, terwijl Lila in de arbeidersklasse met gevaar voor eigen leven zich inlaat met het activistisch communisme en de oproer in de fabriek aanwakkert. Net voordat Elena Napels eindelijk wil ontvluchten door te trouwen met Pietro en naar Florence te verhuizen, wordt ze praktisch ontboden bij Lila, omdat deze zich niet goed voelt. Ondanks dat beide vrouwen elkaar al jaren niet gezien of gesproken hebben, moet Elena haar beloven dat ze Lila’s zoon Gennaro onder haar hoede zal nemen als Lila iets overkomt.

Met haar vertrek uit Napels denkt Elena het geweld en de onbeschaafdheid achter zich te laten, maar ze komt erachter dat dit in de hogere kringen slechts verborgen wordt door een laagje vernis van goede manieren. Tussen de geboorte van de twee dochters van Elena en Pietro in, raakt Pietro langzaamaan in een isolement en verslechtert hun relatie. Elena wordt opnieuw zwanger en zoekt weer telefonisch contact met Lila. Als Lila echt ziek wordt, gaat Elena terug naar Napels, ontfermt zich over haar en wendt haar contacten en haar roem als schrijfster aan om Lila’s leefsituatie te veraangenamen, iets dat haar overigens niet in dank wordt afgenomen door Lila’s kameraden. De complexe band met haar moeder zorgt er bovendien voor dat Elena zich niet meer thuis voelt in de wijk, net zo min als in de kringen van haar man.

Wie vlucht en wie blijft lijkt in eerste instantie over een minder spannende tijd in de levens van Elena en Lila te gaan. Het verhaal kabbelt enigszins, de voor de hand liggende familieproblemen komen aan bod en de vrouwen hebben slechts af en toe contact. Het is de levensfase waarin ze voor een partner kiezen, kinderen krijgen en een vaste woonplaats hebben. In andere milieus, in andere steden en op andere manieren, is het toch weer hun beider ambitie die de vrouwen voortstuwt en verbindt. Het lijkt hen wat betreft erkenning ook voor het eerst mee te zitten. En toch trekken de wortels hen altijd weer terug naar de plek waar ze ooit begonnen zijn... Het blijkt onmogelijk te zijn te ontkomen aan de duistere krachten van ‘de wijk’. Linksom of rechtsom krijgen ze er altijd weer mee te maken. Het is die onderliggende spanning en het feit dat Ferrante weigert enig taboe uit de weg te gaan, die ook Wie vlucht en wie blijft weer intrigerend maakt. Vooral aan het eind komen de ontwikkelingen in een stroomversnelling. Vol ongeloof laat Ferrante de lezer achter, verlangend dat het al oktober 2016 is waarin het laatste deel van het vierluik zal uitkomen.