Meer maatschappij dan verhaal

Adalet Ağaoğlu (1929) wordt gezien als een van de meest vooraanstaande Turkse schrijfsters van de twintigste eeuw. Ze schreef romans, toneelstukken, korte verhalen, hoorspelen en essays. Daarnaast was ze actief als mensenrechtenactivist, wat vaak resulteerde in werken die betrekking hadden op maatschappelijke onderwerpen. Haar intellect en die thema’s maakten haar tot een van de belangrijkste Turkse schrijfsters van de moderne tijd. Haar debuut, Gaan liggen om te sterven, verscheen in 1973 en gaat voornamelijk over de positie van vrouwen in de snel veranderende Turkse samenleving. In 2019 is het werk vertaald in het Nederlands door Hanneke van der Heijden, en nog steeds is het werk relevant.    

Het heden van het verhaal speelt zich af in het Ankara van 1968. Op een dag komt Aysel een hotelkamer binnen, gaat op het bed liggen en wacht op haar dood. Ze is docent aan de universiteit en is getrouwd met een academicus, maar wanneer ze naar bed gaat met een van haar studenten, komt ze in aanraking met een geheel nieuwe sociaaleconomische klasse, dat haar blik op de maatschappij verandert. Terwijl ze op het bed ligt overdenkt ze haar leven en haar keuzes in een constant veranderende samenleving in een veelbewogen tijdperk. Aan de hand van een collage van brieven, dagboeken en kranten wordt niet alleen het beeld geschetst van het leven van Aysel, maar ook van een Turkije dat constant in beweging is.    

Vooral dat tweede is dan ook meteen een van de sterkere punten – al dan niet steunpilaren – van de roman. Door middel van brieven, fragmenten van dagboeken en krantenknipsels (die uiteraard gefictionaliseerd zijn, maar zo toch de suggestie wekken dat het gaat om de objectieve werkelijkheid) wordt er een kleurrijk, interessant verleden geschetst, waarin maatschappelijke verandering centraal staat. De roman weet op treffende wijze het gewicht van culturele veranderingen te schetsen. Voor mensen die geïnteresseerd zijn in de geschiedenis van Turkije in deze periode, is dit dan ook dé perfecte roman.    

Deze vorm van vertellen zorgt er echter wel voor dat het verhaal van Aysel enigszins op de achtergrond komt, waardoor het dramatische en de emotionele waarde van de roman wegvallen. Er worden veel personages geïntroduceerd, die vaak meer voelen als een middel om een bepaald maatschappelijk thema aan te kaarten, dan dat ze echt iets toevoegen aan het verhaal. Doordat ook deze personages aardig wat pagina’s krijgen, verzwakt de focus op het verhaal van Aysel, waardoor je als lezer snel de draad kwijt kunt raken.    

Echter zijn de thema’s die worden aangekaart in de roman nog steeds relevant. Zo komen vrouwenrechten en de positie van seksualiteit en gevoel in een maatschappij die wordt bepaald door een intellectuele ontwikkeling aan bod. Ook is vrijheid een terugkerend thema. Heb je als kind nog wel de vrijheid om je eigen keuzes te maken in een land dat zoveel verwacht van de jeugd? Het zijn vragen en thema’s die niet snel gedateerd raken.    

Zo geeft de roman een steengoed beeld van de maatschappelijke ontwikkelingen uit die tijd, maar gaat dit helaas ten koste van een meeslepend verhaal. Dit zorgt ervoor dat Gaan liggen om te sterven net dat beetje magie mist dat het een onvergetelijke roman had kunnen maken.