Een boek als een zwaan, met een beetje olie op de vleugels

Met zijn omvangrijke oeuvre die hij in 40 jaar heeft opgebouwd, is A.F.Th. van der Heijden misschien wel een van de meest gevestigde namen binnen de Nederlandse literatuur van vandaag. Bekende werken van hem zijn De tandeloze tijd en Tonio. Mooi doodliggen is zijn nieuwste roman.  

Het verhaal begint vanuit Natan Haandrikman, die op 29 mei 2018 bij een vergadering van de VN Veiligheidsraad is, gewijd aan de MX17-ramp. Hij is een Nederlandse oorlogsverslaggever wiens ouders in het neergestorte vliegtuig zaten. Met zijn goede vriend en collega, Grigori Moerasjko, hebben ze de leugens van de Russen over de ramp proberen te achterhalen. Tijdens de vergadering krijgen de journalisten het bericht dat Grigori Moerasjko in de hal van zijn huis is neergeschoten. Hoewel de journalisten niet meer stil kunnen zitten, suddert de vergadering voort en na afloop boekt Natan gelijk een vlucht naar Kiev, om Yulia, de vrouw van Grigori, bij de staan.  

Na een paar pagina’s blijkt deze kleine geschiedenis echter alleen het voorwoord te zijn van Natan, bij het werk van Grigori, genaamd Mooi doodliggen, waarvan Grigori wilde dat Natan het zou vertalen. Dan begint het verhaal dat zogenaamd is geschreven door Grigori en zogenaamd vertaald door Natan. Natuurlijk is de roman simpelweg een vertaling van de gedachten van A.F.Th. van der Heijden, maar deze truc zorgt er wél voor dat je op een andere manier naar het boek kijkt en dat er een spel wordt gespeeld met de taal en de waarheid, want wat er daadwerkelijk is gezegd door Grigori, is misschien anders vertaald door Natan.  

Het verhaal stapt over op het leven van Grigori Moerasjko, de Russische journalist die om veiligheidsredenen naar Kiev is gevlucht. Met zijn vrouw en twee kinderen leeft hij een zo gewoon mogelijk leven en valt hij met zijn pen het Kremlin aan. Wanneer hij van de Oekraïense Geheime Dienst hoort dat er vanuit het Kremlin een aanslag op hem gepland staat, besluit hij samen met de Geheime Dienst het Kremlin en de wereld te misleiden, door zijn eigen dood in scène te zetten. De wereld is geschokt, maar wanneer hij niet dood blijkt te zijn, wordt zijn truc hem niet in dank afgenomen. Zijn collega’s en vrouw laten hem voor dood achter, alleen Natan staat hem bij.  

Op dit punt zijn we misschien halverwege het verhaal. Ergens heeft het trekken van een thriller (een literaire thriller, dat wel), want wat is er nu spannender dan je eigen dood in scène zetten en een dag mooi doodliggen om de gevreesde Russen te misleiden? De stijl is bijna als die van de Russen: lang, mooi, beschrijvend en volop gebruikmakend van de taal, maar nooit echt saai. Het grootse vakwerk van Van der Heijden ligt er dik bovenop.  

Pas wanneer we zijn aangekomen bij het laatste stuk van het boek wordt het wat langdradig. De actie vervaagd, je vraagt je af: ‘waar gaat dit heen?’ Er wordt iets groots beloofd, maar wat volgt voelt meer aan als een politieke preek dan een verhaal. Er wordt gepraat over macht, Russische leugens en over Nederland. We zien ons eigen landje door de ogen van Grigori, een Rus, maar wanneer je je realiseert dat dit stiekem A.F.Th. is, haalt dit een groot deel van de magie weg.  

Het einde is romantisch, maakt alles goed, laat je bijna de politieke preek doen vergeten. A.F.Th. van der Heijden weet heel goed de Russische macht te laten voelen en hij laat met weinig woorden het stille, altijd op de loer liggende Kremlin zien. Zijn taal, het onderwerp, de scherpe personages en het aangrijpende liefdesverhaal van Grigori en Yulia maken Mooi doodliggen (ondanks de preek) een sterke, waardige roman die zeker, nog lang na het dichtslaan, door de gedachten zal blijven spoken.