Een verdrongen geschiedenis

Eén van de interessantste gevolgen van het uitzoeken van een vrijwel onbekend stuk geschiedenis is dat het ineens een ander licht werpt op het plaatje dat zich in je hoofd gevormd heeft. Dit is precies wat Paco Roca in 2008 overkwam. Paco Roca (geboren in 1969 in Valencia, Spanje) was op bezoek in Parijs en woonde daar een lezing bij over ‘La Nueve’. La Nueve was de bijnaam van de 9e compagnie onder de divisie-Leclerc, zo genoemd omdat er zich onder de 160 manschappen 146 Spaanse Republikeinen bevonden. Spanjaarden die in 1944 als eerste Parijs bevrijdden, een gegeven dat pas vrij laat in de geschreven geschiedenis naar voren komt en bij weinig mensen bekend is. Eén en ander werd ontdekt door het nader bestuderen van zeldzame kleurenfoto’s uit die tijd, waarop onder andere te zien is dat een half-track de naam van een Spaanse stad draagt en naast de bestuurder een kleine Spaans Republikeinse driekleur (rood/geel/paars) te vinden is. Uiteindelijk zat politiek spel de genuanceerde waarheid toentertijd in de weg. Paco Roca’s interesse was gewekt en zo startte hij zijn onderzoek naar deze compagnie, een onderzoek dat vijf jaar in beslag nam en resulteerde in deze lijvige graphic novel Sporen van het toeval.

Het verhaal begint in 1939, tegen het einde van de zeer bloedige Spaanse Burgeroorlog. De democratie is omver geworpen en het fascistische regime Franco komt aan de macht. Duizenden linkse republikeinse Spanjaarden slaan op de vlucht. Eén van deze toenmalige vluchtelingen is Miguel Ruiz, met zijn 96 jaar één van de laatste nog levende ooggetuigen, die gediend heeft onder generaal Leclerc. In Sporen van het toeval volgen we zijn leven in twee verhaallijnen. In de eerste verhaallijn zien we Paco en Miguel in gesprek - sober verteld en verbeeld - slechts ondersteund door één lichte steunkleur. Miguel leeft een teruggetrokken bestaan in een klein plaatsje in het Oosten van Frankrijk, verstopt ook voor zijn eigen herinneringen aan deze roerige periode in zijn leven. In de tweede verhaallijn volgen we Miguel Ruiz in de periode tussen maart 1939 en de bevrijding van Parijs in augustus 1944 - deze is verbeeld in subtiele kleuren.

Chaos, het nieuws dat Franco aan de winnende hand is bereikt langzaam de haven van Allicante, waar Spaanse Republikeinen massaal op de kade staan om de naderende fascisten te ontvluchten. Er is hoop, er zullen boten komen om hen te redden, maar er meert maar één boot aan, de Stanbrook, een Brits stoomschip geschikt voor ongeveer 24 man dat niet veel later zal vertrekken met 2638 dicht opeengepakte bannelingen aan boord. Miguel Ruiz is één van hen en vanaf hier ontspinnen zich via hem de gebeurtenissen van deze vergeten groep mensen. Wij volgen zijn weg die via Algerije naar een concentratiekamp in de Sahara leidt, waar Miguel onder toezicht van de asmogendheden onder de meest erbarmelijke omstandigheden aan de Trans-Saharaspoorlijn te werk wordt gezet. Eind 1942, het Vichy-regime wordt verslagen door de geallieerden en hierdoor krijgen de Spanjaarden kans om van alle uitzichtloze mogelijkheden zich te kiezen voor het aansluiten bij de Franse strijdkrachten om met hen via Engeland naar Frankrijk te vertrekken en op te rukken naar Parijs. Het geheel wordt zonder sentiment of verheerlijking verteld, wat het een stuk overtuigender en sterker maakt om te lezen.

Sporen van het toeval is een graphic novel die uitermate precies is getekend en geschreven, het historisch onderzoek is zeer gedegen uitgevoerd en Roca heeft niet nagelaten om deskundigen in te schakelen bij twijfel over de uiteindelijke inhoud en weergave. Een sterk werk waarbij de ingetogen stijl van tekenen en kleur de feitelijke inhoud onderstreept. Er is al veel over de Tweede Wereldoorlog geschreven, maar al lezende is er het besef dat de plek waar men geboren is altijd een deel van het gevormde beeld bepaald. Het is niet direct een eenvoudig boek om te lezen, zeker in het begin, als je wat minder thuis bent in de details kost het even wat extra moeite om het verhaal in het grotere geheel te plaatsen. Roca is erin geslaagd om met dit heel persoonlijke verhaal een verdrongen geschiedenis onder de aandacht te brengen.