Koningin van de Klavecimbel!

‘Honderd wonderen’ – Zuzana Růžičková & Wendy Holden

“Bach werd in feite de filosoof in mijn leven.
Zijn boodschap was voor mij even helder als daglicht of als de sterren bij nacht”

Wendy Holden werd gevraagd om alle transcripties bij elkaar te brengen en de memoires van Zuzana te schrijven. In september 2017 is ze naar Praag gegaan om zelf met Zuzana te praten over haar leven. Deze gesprekken vonden plaats bij haar thuis, twee weken voordat ze overleed op negentigjarige leeftijd. Ze was de eerste klavecinist die het volledige klavierwerk van Johann Sebastian Bach opnam, in opnamen gemaakt in de jaren zestig en zeventig voor Erato Records.

Zuzana Růžičková werd geboren 14 januari 1927 in Pilsen, Tsjechië. Als kind kende ze geen armoede en ze groeide op in een warm nest. Ze had alles wat haar hartje begeerde en van kleinsaf aan had ze gevoel voor muziek. Ze ging op haar 6e al met haar mama naar operettes, balletten en opera’s. Ze was ronduit betoverd door muziek en dat leidde ook tot haar uiteindelijke, blijvende ambitie om zelfs musicus te worden. In maart 1936 krijgt ze voor het eerst pianoles.

Alhoewel ze Joden waren, waren ze geen praktiserende Joden. Niemand at koosjer of sprak Jiddisch. Ze waren volledig geïntegreerd. Haar vader was zelfs een atheïst! Zuzana was ook niet bekend met de Joodse gewoonten en ze werd in totale vrijheid opgevoed.
Als Hitler aan de macht komt kan Zuzana’s vader niet geloven dat er weer een wereldoorlog zou komen. Wat hem betrof moesten ze het gewoon uitzitten. Als ze twaalf jaar is worden Joden geviseerd en verliezen ze hun eigendom en alles wat hen lief is. Hoewel ze de nodige documenten hadden om te emigreren weigerde haar vader halsstarrig om Tsjechoslowakije te verlaten. Ze worden naar Terezin gevoerd; dit is een concentratiekamp/getto vijftig kilometer van Praag. Daar wordt ze meteen geconfronteerd met het ergste waar de mens toe in staat is. Weg is haar idyllische jeugd.

Als Zuzana zeventien jaar oud is komt ze in Auschwitz terecht; de hel op aarde. Ze krijgt het nummer 73289 op haar linkerarm getatoeëerd. Al direct verliest ze alle hoop als ze ziet en hoort wat er allemaal gebeurt in dit kamp. Ze zit niet alleen hier in een concentratiekamp maar zal ook nog in Hamburg tewerkgesteld worden als slaaf en dan komt ze in Bergen-Belsen terecht. Dit was eigenlijk de plek waar ze kwam om te sterven, maar de mens is veerkrachtig genoeg en ook zij overleefde het kampleven. Ze woog nog amper zeventwintig kilo toen ze terug naar haar vaderland ging. Haar muziek wordt haar uiteindelijke redding na de kampen, ook al zijn haar handen erg beschadigd.

“Dag en nacht sloegen de vlammen uit de schoorstenen en we waren elke dag weer getuige van allerlei wreedheden”

Dit boek is opgedeeld in twee delen: haar kampleven en haar leven voor en na de oorlog in Tsjechië (voorheen Tsjechoslowakije). Lange hoofdstukken worden zo afgewisseld tussen kampleven en haar leven buiten de kampen. Zoals hierboven vermeld was ze al van kinds af aan verliefd geworden op de muziek van Sebastian Bach. Ze leert eerst piano spelen maar schakelt over op de klavecimbel omdat Bachs muziek daar meer tot uiting komt.

Zuzana vertelt over haar muzikale leven achter het ‘IJzeren gordijn’. Zo schetst ze het politieke landschap en hun levensomstandigheden. Ook hier is er onderdrukking door het feit dat ze nu onder een communistisch regime moet leven. Zowel zij als haar echtgenoot, Viktor Kalabis, weigerden lid te worden van de Communistische Partij. Ze werden ook in de gaten gehouden en ze moest toestemming vragen om in het buitenland op te treden waar ze soms geen toestemming voor kreeg. Ook moest ze bij terugkomst steevast een deel van haar wedde afstaan aan de Partij. Zo is er een opmerkelijk feit dat ze een telefoon hadden aangevraagd waar ze tien jaar op moesten wachten en dan werden de gesprekken die ze voerden ook nog afgeluisterd!

De oorlog heeft haar voor een groot deel getekend; het waren de gruwelijkste jaren uit haar leven. Muziek was dan ook cruciaal voor haar geestelijke gezondheid. Voor Zuzana was muziek een gevoel, iets dat ze bijna kwijt was geweest. Muziek was haar verzet en haar man Viktor was daarbij onontbeerlijk. Ze waren gelukkig samen en haar man was ook een wereldberoemd en briljant componist. Aan werk geen gebrek maar dat veranderde pas echt toen Gorbatsjov aan de macht kwam en zo het communistisch aspect weg viel.

Dit boek is echt een aanrader voor iemand die van klassieke muziek houdt. Zuzana schetst haar hele muzikale carrière en ook die van haar man. Daar komen veel muzikanten aan te pas en componisten, dirigenten en nog zoveel meer. De liefhebber van deze muziek zal zeker zijn hartje ophalen met dit deel van het boek. Er bestaat geen twijfel over dat klassieke muziek samen met haar klavecimbel haar grootste passie was!

Zuzana was een dame die zich vasthield aan haar morele waarden en het levende bewijs is van de menselijke kracht in moeilijke en gruwelijke omstandigheden in haar leven. Ze heeft ontiegelijk veel prijzen gewonnen en veel onderscheidingen gekregen; een ervan heeft ze gekregen voor haar onverzettelijke levenshouding! Voor deze erkenning heeft ze keihard moeten werken als je weet dat haar handen ernstig beschadigd waren door de dwangarbeid.
Wendy Holden heeft meer dan alleen een levensverhaal neergepend, dit raakt je tot in het diepste van je ziel. Bach had Zuzana's hart gestolen toen ze negen jaar oud was en dat was haar redding in de zwaarste periode van haar leven. Gelukkig heeft de auteur haar nog kunnen ontmoeten, iets waar we dankbaar voor moeten zijn en dat zich nu uit in dit prachtige boek.
5 muzikale sterren voor dit grijpend en ontroerend levensverhaal van een grande dame!