Te weinig ruimte om bij dit verhaal stil te staan

Het smelt van Lize Spit was al een heel ongemakkelijk debuut. Spit raadt op haar beurt heel erg De avond is ongemak, de debuutroman van Marieke Lucas Rijneveld (1991) aan: ‘Beklemmend. Bij elk hoofdstuk word je opnieuw kopje onder gezogen in Rijnevelds donkere wereld bomvol prachtige beelden.’ De debuutroman van Rijneveld kwam al uit in februari 2018, eerder debuteerde ze met de poëziebundel Kalfsvlies. Ondertussen staat haar tweede boek op stapel waar natuurlijk erg naar uitgekeken wordt. De avond is ongemak komt dit jaar in aanmerking voor de ANV-debuutprijs. Ze is misschien wel de bekendste naam in het shortlist-lijstje tussen Persis Bekkering en Myrthe van Doornik.

In De avond is ongemak staat Jas centraal, een meisje dat opgroeit in een streng religieus boerengezin tussen de koeien, waar er melk en kaas wordt geproduceerd. De controle van de kerk en de gemeenschap rondom hen is verstikkend. Het gezin waarin Jas opgroeit, brokkelt af als het geconfronteerd wordt met het verlies van grote broer Matthies, die verdrinkt tijdens een schaatstocht over het meer. De ouders weten niet wat ze aan moeten met hun grote verdriet en communiceren niet meer met elkaar. De moeder hongert zichzelf uit en sleept zich door de dagen. Ze hebben niet voldoende aandacht voor de overige kinderen, Jas, haar oudere broer Obbe en haar jongere zusje Hanne, die zich afzonderen van andere kinderen en zich aan elkaar proberen op te trekken en samen zonderlinge spelletjes doen waarvan ze geloven dat ze hen dichter bij de verloren broer brengen. Jas houdt voortdurend - ecusez-moi de woordspeling - een oude jas aan, waar ze mee gaat slapen en die ze niet meer uit wil trekken. Ze wordt er mee gepest op school en elders. Enkele mensen hebben het wel goed met haar voor en proberen haar te helpen. Dit is echter niet voldoende om haar uit een neerwaartse spiraal te trekken. Als er dan nog eens mond-en klauwzeer uitbreekt in hun boerderij en alle boerderijen rondom hen, stort de wereld van het gezin helemaal in elkaar als hun koeien er aan moeten geloven.

Het verhaal en de bijhorende beelden van Rijneveld zijn inderdaad in en in donker, en rauw. Het is zo’n verhaal dat je niet graag verder leest omdat de toestand alleen maar hopelozer wordt, ook al is het echt wel heel mooi geschreven. Er gloort geen verandering aan de horizon, je krijgt als lezer geen tijd om te ademen en blijft de adem inhouden totdat er enkele onvermijdelijke dingen gebeuren. Het boek is niet gedoseerd genoeg, en verliest haar kracht doordat het verhaal geen ruimte creëert, ook al kruipt het onder de huid en laat het je voor een tijdje niet los, ook al staan er heel wat vragen in die verdienen om bij stil te staan. Onderdrukte seksualiteit mondt uit in wel heel gruwelijke seksspelletjes. Alsof het afzetten van deze soort verstikkende traditionele- en geloofsgemeenschap nog maar eens tot uiting moet komen bij zulke jonge generatie. Ik kan er soms met mijn hoofd niet bij eerlijk gezegd. Rijneveld schrijft wel heel sterk en poëtisch, hopelijk komt ze met een ander soort verhaal in haar volgende boek, want ik ben wel benieuwd naar haar volgende werk…