Uiterst toegankelijke en invloedrijke bestseller

Het is nu 50 jaar geleden dat The Naked Ape (in 1967) werd gepubliceerd, een baanbrekende bestseller geschreven door de Britse zoöloog, tv-maker én kunstschilder Desmond Morris (1928). Nog nooit voordien werd het menselijk gedrag op een dergelijke gedragsbiologische (ethologische) wijze ontleed. Het boek baarde dus veel opzien waarvan de Nederlandse bioloog Midas Dekkers in het voorwoord van de Nederlandse editie getuigt. Ook bepleit hij de vernieuwde titel van deze nieuwe editie: de mens is namelijk de enige aap die zich niet naakt op straat vertoont maar wel de enige die niet over het hele lichaam behaard is, wat een andere betekenis van het Engelse woord ‘naked’ inhoudt.

In acht hoofdstukken bespreekt Morris het gedrag van de ‘kale aap’ uit ethologisch standpunt, een aanpak die in zijn tijd volledig nieuw was en waarmee hij tegen de schenen schopte van de gevestigde waarden, en dit rond thema’s als Seks, Voeding, Vechten, Grootbrengen, Verzorging, enz. Het aspect seks bij de kale aap krijgt enorm veel aandacht van hem en dit kan bij sommige lezers wel wat langdradig worden op de lange duur. Morris wordt echter nergens te gecompliceerd. Hij schept in het algemeen op zijn eigen manier een nuchter en toegankelijk verhaal waarbij hij de mens schetst als eender welke soort en hij veel leentje buur gaat spelen bij onze ‘orde’ der primaten. Op sommige punten zijn Morris’ standpunten, vooral rond homoseksualiteit en feminisme, getekend door zijn tijd, op een ander punt zoals de bevolkingsgroei neemt hij al vroeg een radicaler meer vooruitziend standpunt in, zelfs zonder de laatste gegevens van het terrein van de demografie te kennen.

In zijn laatste hoofdstuk verklaart Desmond Morris de keuze voor zijn standpunt en waarom hij dit boek geschreven heeft: “Omdat we vergeleken met andere dieren zo machtig en succesvol zijn, stuit het ons jammer genoeg tegen de borst om stil te staan bij onze nederige afkomst. Ik verwacht dan ook geen bedankjes voor wat ik heb gedaan. Onze klim naar de top is een verhaal geworden over hoe je snel rijk wordt, en net als bij alle nouveaux riches is onze afkomst een teer punt. We lopen ook constant gevaar haar te verraden.”

Frans de Waal, de wereldvermaarde Amerikaans-Nederlandse primatoloog, wijst er in het nawoord op dat de nadruk op het effect van de natuur van de mens (nature) i.p.v. de leer (‘nurture’) in het boek enorm naar voren komt, heel vanzelfsprekend voor deze tijden maar in de jaren ’60-’70 van de vorige eeuw mocht de invloed van de genen of de seksualiteit niet worden vernoemd. Het was de cultuur van de mensheid die ons menselijk maakte! Dankzij de tirade van zijn hoogleraar had de Waal het boek van Desmond Morris ter hand genomen. “Het was zo verfrissend en oneerbiedig dat ik er meteen dol op was, en dat altijd ben gebleven.” De kale aap werd als baanbrekend en provocatief aanzien, maar is één van de invloedrijkste, wetenschappelijke boeken aller tijden. Daarnaast gaf de Nederlandse etholoog en Nobelprijswinnaar uit 1973 Niko Tinbergen in Oxford nog les aan de auteur van dit boek. Qua links met Nederland biedt dit boek dus ook nog wat extra’s. Als je wilt weten hoe de mens in zijn biotoop is geëvalueerd doorheen duizenden jaren, lees dan dit boek.