Een hermetisch en autobiografisch verhaal

De Tanners van de Duitstalige Zwitserse schrijver Robert Walser (1878 – 1956) is een sterk autobiografisch getinte roman. Dit leren we uit het nawoord van vertaalster Machteld Bokhove op het einde van het boek. Robert Walser had zelf een broer en een zus die model staan voor de broer Kaspar en de zus Hedwig van het hoofdpersonage Simon uit het boek. Ook enkele andere broers van hem zou hij in dit verhaal hebben opgevoerd. Walser zelf woonde in de stad Zürich en voorzag net als zijn hoofdpersonage door middel van kantoorbaantjes in zijn levensonderhoud. Walser zou als eerste Duitstalige schrijver het leven van deze werkende klassen in zijn boeken opvoeren en vanaf de jaren zeventig bekend komen te staan als een van de grootste modernistische Duitstalige auteurs van de twintigste eeuw.  

In dit boek volgen we dus Simon Tanner uit een gezin met drie broers en een zus, die op een bevreemdende manier rondzwerft van de ene plaats naar de andere. Hij moet door te werken in zijn eigen levensonderhoud voorzien in de erg strikt hiërarchisch georganiseerde maatschappij van die tijd, terwijl hij een ongebreidelde vrijheidsdrang in zich draagt en veel moeite heeft met gezag. Hij wil het leven vederlicht tegemoetzien, maar de maatschappij keert zich tegen hem.  

Het verhaal bestaat vooral uit de idealistische voorstellingen die Simon bij zichzelf van de wereld maakt en de confrontatie daarvan met de realiteit. Hij laat zich dikwijls laatdunkend en hovaardig uit over mensen die hij tegenkomt uit de ‘sociale klassen’ die hij toevallig onder zijn waardigheid vindt, maar waar hij eigenlijk mee moet wedijveren in een steeds opener wordende arbeidsmarkt in een stedelijke context, een houding waaraan je je naar hedendaagse normen nogal zou kunnen ergeren. Net als aan zijn zwaar geromantiseerde beeld over het harde werk op bijvoorbeeld het platteland of in de fabrieken overigens. Uit de beschrijvingen zijn soms wel tendensen op te maken die voor de lezer met interesse in dit tijdsbestek boeiend kunnen zijn.  

Toch valt het boek door het gebrek aan echte gebeurtenissen ook langdradig te noemen. Het hoofdpersonage evolueert doorheen het boek niet, en aan het einde ervan heeft hij nog steeds dezelfde zienswijzen en leeft hij nog steeds in dezelfde armoede als aan het begin van het verhaal. En dit tot een weerkerend misprijzen van zijn oudste broer Klaus, die het wel gemaakt heeft als arts en een bepaald aanzien heeft opgebouwd.  

Simon is onaangepast aan de maatschappij rondom hem, en lijdt daaronder. Hij zit vol met fantasieën en dromen die hem nergens toe leiden, waarna hij opnieuw met de beide voeten op de grond terechtkomt. Hoewel dit laatste nooit voor lang zal zijn. Net als Simon zelf is het boek moeilijk te vatten en valt het op door de springerigheid en de lichtheid waarin Simon de wereld rondom hem wil zien, hoewel er steeds een donkere waas over hem heen hangt. Hierin is wellicht de auteur ook te herkennen die het einde van zijn leven in een psychiatrische kliniek bij Bern doorbracht. Simon is kortweg iemand met maar weinig karakter. De specifieke schrijfstijl en de toonaard van de auteur heeft de vertaalster wel uitstekend naar voor gebracht in haar Nederlandse vertaling.  

Grote auteurs als Robert Musil, Kurt Tucholsky, Franz Kafka, Walter Benjamin en Hermann Hesse behoorden tijdens zijn leven tot de bewonderaars van Walser en zijn werk; dit zal toch vooral te maken hebben met de exploratie van de geest die vooropstaat in deze tamelijk hermetische roman. Lezers die op zoek zijn naar meer actie of eerder nieuwsgierig zijn naar de uitwerking van bepaalde thema’s of culturele uitingen, zullen van een kalere reis terugkeren.