Een metaforische rollercoaster

Aleksandr Skorobogatov (Wit-Rusland, 1963) studeerde in Minsk, Parijs en aan het befaamde Maxim Gorki Literair Instituut in Moskou. In 1992 bracht de liefde hem naar Antwerpen. Zijn boeken zijn telkens heel origineel en verrassend; het verhaal en de schrijfstijl zijn telkens heel anders. Zijn nieuwste roman De wasbeer is weer een opvallende titel in zijn oeuvre waaronder o.a. zijn doorbraakboek in Vlaanderen en Nederland, Portret van een onbekend meisje, in 2015, een heruitgave van zijn debuutroman Sergeant Bertrand uit 1992 en het alom bejubelende Cocaïne in 2017.

In dit boek volgen we een wasbeer die zijn eerste en enige geliefde in opgezette vorm tentoongesteld in een heemkundig museum koste wat het kost wil gaan redden en tot leven wekken. Op deze queeste moet dit zachte en kwetsbare maar zo wilskrachtige diertje met onuitvoerbare dromen echte beproevingen tegemoet treden.

De verteller stuurt de wasbeer alle richtingen op, en wijdt zelf enorm uit met allerlei politieke en filosofische beschouwingen, maar brengt ook een absurd en bij wijlen hilarisch maar ook tragisch verhaal naar voren. Net als in Cocaïne wordt de lezer actief meegetrokken in het verhaal dat weer speels en flitsend ineensteekt.

De wasbeer heeft een aantal menselijke eigenschappen gekregen zoals bijvoorbeeld kunnen lezen en spreken, maar heeft ook nog zijn dierlijke instinct om telkens toevallig de juiste weg te vinden en ook het op 2 poten lopen heeft hij nog niet altijd onder de knie. Zijn droom van te kunnen vliegen doet wel een beetje aan wijlen Panamarenko denken misschien, nog zo een buitenstaander in zijn eigen wereld. Hij kruipt, stuitert, hotst en botst alle kanten op en wordt meermaals beschreven als een zo gewond dier dat je je afvraagt of het nog wel in leven is.

Als hij uiteindelijk zijn eerste liefde terugvindt in het museum, laat hij zich als volgt uit tegen de vrouwtjeswasbeer die helaas niets meer terugzegt:

‘En ik weet’ – de wasbeer legde zijn pootje tegen zijn hart – ‘ik weet maar al te goed dat het allemaal mijn schuld is.’

‘Ik zou je kunnen vertellen waarom ik te laat ben, wie me heeft opgehouden en hoe…  

‘Maar ik zou het van mezelf niet willen goedpraten.’

‘Je bent hier door mijn schuld.’

‘En mijn schuld is onverschoonbaar.’

‘Alles wat ik je kan zeggen, is dat ik van je hou.’

De schrijver van dit boek vindt duidelijk heel wat inspiratie in het werk van Fjodor Dostojevski. De vele referenties naar een heleboel Russische auteurs en andere culturele uitdrukkingen zullen onderlegde slavisten vast en zeker smaken. Onder andere de grote Russische dichter Aleksandr Poesjkin speelt een niet onaardige rol in het boek. Ook een andere Russische held van kortverhalen en theater, Anton Tsjechov, blijft niet onbesproken: 

'Wel ja, ooit had hij Tsjechov gelezen maar wie heeft Tsjechov nu niet gelezen? - en wat voor goeds heeft dat iemand van ons opgeleverd? Niemendal. Een echt mannetje moet de kunst van een poëtisch compliment tot in de perfectie beheersen.' 

De wasbeer ontroert en is de metafoor voor de kleine man die het uitzicht om grote dromen te verwezenlijken, ontnomen wordt. Het boek blijft tot het einde boeien, geen enkele bladzijde van de 541 is er te veel aan. Je blijft bij het lezen van de ene verbazing in de andere vallen. 

We trekken samen met de wasbeer van het bos tot in de kosmos. En het godsbeeld wordt volledig dooreengeschud. Niet zozeer door de ogen van de wasbeer zelf, die zich niet helemaal bewust is van eender welk godsbeeld ook, ofschoon toch iets meer dan zijn soortgenoten. Het beeld dat de lezer wordt voorgeschoteld, is wel helemaal anders dan we gewoon zijn.

Duidelijk is dat dit boek een van de beste, zo niet hét beste boek van 2020 is. Dat dit boek volgens de regels van de Librisjury niet in aanmerking kan komen, vanwege de vertaling uit het Russisch - Literatuur Vlaanderen ondersteunt hem wel, onder de voorwaarde dat de boeken eerst hier verschijnen - is slechts een bureaucratische regel die makkelijk kan aangepast worden, toch? Overigens is de vertaling door Rosemie Vermeulen van dit boek ook enorm goed geslaagd, die de opgeroepen beelden en de zeggingskracht van de auteur uitstekend naar voren brengt.