Bizarre roman rond pseudowetenschappelijke platitudes

Door jouw ogen is een roman uit 2018 van de Deense auteur Peter Høeg (1957) die in 1992 internationaal doorbrak met zijn misdaadroman Smilla’s gevoel voor sneeuw, en nu in het Nederlands uitkomt dankzij vertaler Gerard Cruys. Høeg heeft verschillende stielen gehad voordat hij schrijver werd: hij rondde zijn studie literatuurwetenschap aan de Universiteit van Kopenhagen af in 1984, maar werkte ook een tijdje als zeeman, balletdanser en acteur. Zijn boeken worden vertaald voor een dertigtal landen.

Net als in Smilla’s gevoel voor sneeuw gaat het in deze roman terug een heel technische richting uit. Høeg is dan ook gekend om spanning, wetenschapsfilosofie en magisch realisme te verweven in zijn romans. Nu komt er zelfs een toets science fiction aan te pas – of is het eigenlijk esoterie – over ‘verborgen aspecten' van de werkelijkheid, niet (zintuiglijk) waarneembare aspecten en het wezen van de dingen. Dergelijke kennis staat echter haaks op natuurwetenschappelijke kennis, die stoelt op logica en verifieerbaarheid.

Nadat zijn vriend Simon een zelfmoordpoging heeft ondernomen, bezoekt Peter een onderzoeksinstituut in Århus in de hoop dat men er Simon zou kunnen helpen. Hij herkent de directrice Lisa Skærsgaard, die heel toevallig met Simon en hem als kleine kinderen een triumviraat vormde. Maar zij heeft last van geheugenverlies en kan zich niets herinneren van haar eerste zeven levensjaren, voordat haar ouders omkwamen bij een ongeluk.

Lisa voert in haar neuropsychologische kliniek geheim onderzoek naar contact tussen mensen en ontwikkelde daarvoor een revolutionaire vorm van hersenscanning. Haar instituut heeft zelfs staatsbeveiliging gekregen omwille van het risico van industriële spionage. Onder andere een MRI-scanner, een EEG-hersenscan en andere meettoestellen om onder andere de bloeddruk op te meten komen eraan te pas. Die metingen worden dan geprojecteerd als een soort hologram van de persoon die gescand wordt. Of dat helemaal wetenschappelijk klopt, is trouwens een ander paar mouwen.

Samen herbeleven ze hoe ze als kind al wegen vonden om het bewustzijn en de dromen binnen te treden van anderen. Een onderneming die Lisa nu op een grotere en risicovollere schaal voortzet, weliswaar op een zeer gedreven manier. Je maakt mee hoe Lisa samen met Peter als assistent het bewustzijn van haar patiënten bezoekt, en ze hen op deze manier therapeutisch probeert te behandelen.

Door de technisch ingewikkelde uitleg zit er niet zo veel vaart in het eerste deel. Daardoor is het ook moeilijk in het verhaal te komen en wordt er afstand gecreëerd met de lezer. De personages blijven nogal oppervlakkig en worden niet zo goed uitgewerkt. Hun huidige leven en relaties zijn maar van weinig tel, omdat het de jeugdtrauma’s zijn die ieder getekend en tot dit punt gedreven hebben. De auteur heeft oog voor detail en schrijft op een beeldende manier zonder daarom veel beeldspraak te gebruiken, wel vaker een kenmerk van romans uit het noorden. Zijn zinnen lopen goed, en de dialogen zijn snedig, maar niet staccato.

‘”Dat heb ik iemand ergens zien doen,” zei ze, “ik heb iemand zo met de vinger zien wijzen, van binnenuit. Ik liep er stage, ik was er maar een week, de naam weet ik niet meer, ze noemen het de Kliniek aan het Einde van de Weg. Die ligt ten zuiden van Århus, aan het water; en valt onder het Academisch Ziekenhuis. Ik heb het telefoonnummer bewaard.” Iets aan de manier waarop ze het zei maakte dat ik wist dat dit lotsbepalend was.’

Het geheel komt nogal bizar en weinig overtuigend van de wetenschappelijke grond over. Sommige dingen lijken best abstract, en blijven het ook. Maar als lezers hun reserves opzij weten te zetten, zullen de pogingen om andermans bewustzijn te betreden misschien wel concreter en boeiender worden en wie weet ethische vragen oproepen, wat duidelijk de bedoeling van Høeg is. Voor anderen zal dit boek eerder saai, irriterend en soms zelfs onnodig gruwelijk overkomen, met te veel pseudowetenschappelijke platitudes. Dit boek komt zeker niet boven het maaiveld uit.