Boeiende en leerrijke debuutroman over een urgente zoektocht

Aya Sabi schreef met Half leven in 2022 een kanjer van een debuutroman, waar ze in oktober 2023 de Fintro Publieksprijs mee won. In 2017 schreef ze al eerder een kortverhalenbundel Verkruimeld land die met stip op mijn leeslijst komt te staan.

In Half leven neemt deze in Genk opgegroeide Nederlands-Marokkaanse auteur ons mee in de verhalen van drie generaties vrouwen waar ook de Marokkaanse geschiedenis doorheen schemert. Het verhaal van grootmoeder Fatna is het meest uitgewerkt en de rode draad doorheen het boek. Zij groeit in de jaren 1950 op in een armoedig gezin in een klein dorp waar ze al als jong meisje hard moet meewerken in het huishouden. Totdat ze wordt uitgehuwelijkt, heeft ze het nog vrij gelukkig met haar zusjes. Je hart breekt als je leest over het grote trauma en het harde leven dat ze meemaakt. Door een gelukkig toeval wordt ze opgenomen in het huis van een meer wereldse progressieve Marokkaanse vrouw die een rol opneemt in het verzet tegen de Franse bezetter van die tijd, die als voorbeeld dient voor Fatna. Fatna’s leven breekt dan open vanaf het moment dat ze gezien wordt als een kokkin waarvoor velen van heinde en verre komen om van haar hemelse gerechten te proeven. Pas dan voelt ze zich ook gezien als vrouw, en zal ze ook durven spreken en uit haar eigen opgelegde zwijgen losbreken.

Het verhaal van Fatna wordt niet chronologisch verteld. En tussen de fragmenten over Fatna’s leven lees je de brieven die haar dochter Hamouda schrijft vanuit Nederland waar ze dankzij haar geëmigreerde ouders opgroeide, naar haar grote Marokkaanse liefde. Als derde verhaallijn heb je de essays van kleindochter Shams die geboren is in Nederland. De verschillen tussen de drie vrouwen zijn groot op cultureel vlak en qua opleidingsniveau, en tegelijkertijd zijn ze met elkaar verbonden door de pijn die van generatie op generatie werd doorgegeven en het leed dat ze alle drie dragen. Shams heeft Geschiedenis gestudeerd en gaat in haar essays op zoek naar de leegte die in haar zit, en probeert die te begrijpen. Tegelijkertijd graaft ze naar de geschiedenis van haar familie, hoewel de lezer meer weet over het leven van haar grootmoeder dan zij ooit kan weten. Zowel de fictie als de non-fictie zijn op zich onvoldoende om haar doel te bereiken hoewel ze de gave van het woord en een scherpe pen heeft.

Er zitten vele lagen in dit boek. De geschiedenis van Marokko is een voorbeeld van kolonisatie, verzet en dekolonisatie. Er wordt weleens gezegd en geschreven dat in Marokko de dekolonisatie van het land tegenover de Franse bezetter de metafoor is voor de dekolonisatie van de vrouw tegenover het heersende patriarchaat, de vrouw die onderdanig moet zijn aan haar man. Aya Sabi wou met dit boek een gemengd beeld brengen van verschillende vrouwen die allemaal een bepaalde evolutie hebben doorgemaakt, en wou hiermee het cliché van de stille, onderdanige vrouw bijstellen zonder deze problematiek te onderbelichten, waarin ze zeker is gelukt. Ook het beeld van de “heel luide” vrouw en als “minister van binnenlandse zaken”, een gezegde uit Marrakech, is in feite een soort cliché.

Verschillende complexe thema’s worden in het boek aangehaald waarvan sommige weliswaar beter worden uitgewerkt dan andere. Die thema’s zijn niet typisch voor een zogenoemde “migratieroman” maar herkenbaar voor zovelen onder ons: de zoektocht naar onszelf, de pijn die kan doorgegeven worden van een (groot)moeder naar de volgende generaties, de psychologische inslag, enz. De gehele roman is gekruid met prachtige metaforen, fragmenten en zinnen. Niet alleen dat, ook de gerechten die Fatna met haar handen ineen tovert en de bijhorende geuren uit haar keuken zijn de moeite waard om volledig in je op te nemen.

Als de verhalen van de dochter en van de kleindochter verder waren uitgewerkt, hadden we waarschijnlijk nog steeds een prachtig familieverhaal gekregen van minsten 800 pagina’s. De verhaallijn van Fatna mag dan wel de spannendste zijn, de combinatie met de andere levens beschreven in de andere stijlen en genres maken in mijn ogen het boek boeiender, origineler en leerrijker, en heeft me zeer zeker aandachtiger gemaakt en meer doen nadenken dan een volledig uitgesponnen uitwerking van de drie beschreven levens. De tijd die voor dergelijke uitwerking meestal nodig is heeft het hier waarschijnlijk afgelegd tegen de urgentie van de zoektocht van deze jonge talentvolle schrijfster. Hopelijk krijgen we nog veel moaois te lezen van Aya Sabi!

Met dank aan de leesclub van Karakter Collectief (theatergezelschap Merksem)