Knap geschreven vervolg laat Engelse geschiedenis herleven en goed smaken.

In Het boek Henry, het vervolg op Wolf Hall en een volgende bestseller op het palmares van de Britse schrijfster Hilary Mantel, uit 2012 volgen we de verdere carrière van Thomas Cromwell en zijn belangrijke rol in zowel de opkomst als vooral ook de neergang van Anne Boleyn, de tweede vrouw van de Britse vorst Hendrik VIII van de Tudor-dynastie (Henry in het boek).

Het motto waarmee het boek aanvangt luidt als volgt: “’Ben ik dan niet een man als alle andere? Nou? Nou?’ – Henry VIII tegen Eustace Chapuys, ambassadeur van de keizer”.

Koning Henry is inderdaad geen man als alle andere, hoewel hij het misschien af en toe wel had willen zijn. Hij is uiteraard oppermachtig tijdens zijn regeerperiode (1509-1547), evenals wispelturig en erg willekeurig in het doordrijven van zijn zin. Als Anne Boleyn hem wel een zoon had geschonken en niet alleen haar dochter Elisabeth, was ze waarschijnlijk niet ter dood veroordeeld geweest, en hadden we ironisch genoeg de machtige Britse koningin Elisabeth I in latere jaren waarschijnlijk niet gekend. Henry VIII zou de laatste in zijn leven geweest zijn om vrouwelijke opvolgers toe te laten, toch kwamen er na zijn overlijden in totaal drie vrouwen van heel kortstondig (Jane Grey, een achternicht) tot 44 jaar lang (Elisabeth I) aan de macht. (Maria I kon de kroon aan de zijde van de Spaanse koning Filips II vijf jaar vasthouden tot haar dood.)

September 1535: “Zijn kinderen storten uit de lucht. Hij kijkt toe vanaf een paard, met kilometers Engeland glooiend achter zich. Goudgewiekt laten ze zich vallen, met bloeddorstige blik. Grace Cromwell bidt in de ijle lucht.”

Dit is de prachtige beginzin van het boek. Thomas Cromwell doet mee aan een valkenjacht, een havik is naar zijn overleden dochter Anne genoemd. De vogels zijn hun reïncarnatie. (De valkenjacht was vanaf de middeleeuwen een sport voor de adellijke hoven en vorstenhuizen.) Een Engels landschap ontrolt zich voor de ogen van de lezer, op sublieme wijze beschreven door Mantel. Zolang zijn koning gelukkig is, nu aan de zijde van Anne Boleyn, met Katharina van Aragon uit de weg geruimd, gaat het hem ook voor de wind. Maar Anne Boleyn is ook een wantrouwend karakter met een scherpe tong, en is niet onverdeeld gelukkig met de macht die Cromwell heeft als adviseur en zowat de belangrijkste minister uit de ministerraad is, waardoor die laatste steeds op zijn qui vive moet zijn.

Een van de hofdames van Anne Boleyn is de jonge edelvrouw Jane Seymour. Haar familie maakt deel uit van de traditionele adel. Eerst is Cromwell zelf best van haar gecharmeerd, maar hij merkt al tijdens de tweede zwangerschap van Anne een meer dan gezonde interesse op bij zijn heer en meester. Bovendien is Jane veel volgzamer en loyaler aan de koning zonder zo veel grillen te hebben als haar voorgangster. Door zijn vooruitziende blik weet Cromwell dan waar hij aan toe is, en wat er op hem af zit te komen. Als de tweede zwangerschap van Anne in een miskraam uitmondt, is Henry zijn interesse voor Anne Boleyn volledig kwijt, ook al heeft zijn huwelijk met haar ermee voor gezorgd dat Engeland gebroken heeft met de Rooms Katholieke Kerk en zo de doorbraak voor het protestantisme in Groot-Brittannië heeft bewerkstelligd.

Het verhaal van Henry VIII en zijn vrouwen in dit deel leest opnieuw als een moderne roman, waarin allerlei politiek getouwtrek en gekonkel aan te pas komt en je de personages opnieuw als het ware kan aanraken en mee in hun levens kan stappen. Op meesterlijke wijze neemt Mantel je terug mee op sleeptouw, van op het Engelse platteland via de Cromwell-residentie Austin Friars in het steeds drukker wordende Londen, en het koninklijk paleis tot in de Londense Tower waar een (schijn)proces zal plaatsvinden omwille van beschuldigingen van hoogverraad en overspel. De uitspraak in dit proces heeft niet alleen een persoonlijk belang voor de koning zowel als voor Cromwell, met name wraak op de coupplegers tegen kardinaal Wolsey, maar ook een politiek belang die de buitenlandse machten, met name zowel de ‘keizer’ (Karel V, die dan regeert over het Rooms-Duitse rijk, de Nederlanden en het Spaanse rijk) als de ‘Franse koning’, François I, in hun onderling steekspel tot vijandigheden zou kunnen aanzetten tegen het Britse rijk.

Niet alleen schenkt Mantel ons terug een verhaal om vingers en duimen bij af te likken, deze nieuwe klepper zet ook opnieuw aan tot het opzoeken van allerlei historische achtergrondinformatie, soms ook over zijdelingse aspecten die aan bod komen. Zo kom je een scala aan geschiedenis tegen die zich voor je ontvouwt. Ook dit boek zit vol van prachtige beelden, vooraankondigingen en de typische ironische droge Britse humor.

De spanning wordt intenser en heviger naarmate het verhaal vordert. Cromwell probeert zichzelf in de hand te houden en zijn evenwicht te behouden, maar in de meer en meer grimmige waanzinnige en absurde sfeer aan het hof heeft hij ook meer en meer twijfelmomenten, en zelfs regelrechte angst in de personen van meester Wriothesly en voor zijn vijand Stephan Gardiner waarvoor Wriothesly eveneens werkt. Naar buiten uit probeert hij zich echter zo kalm en gedisciplineerd mogelijk voor te doen, alsof hij alles in de hand heeft. Hij blijft ogenschijnlijk een diplomatische figuur maar is tegelijkertijd toch diegene die ertoe aanzet om Mark Smearton onder foltering schuld te laten bekennen en streng optreedt tegen iedereen die niet aan de grillen van zijn koning wil voldoen.
Daarnaast probeert hij het beste voor zijn naasten eruit te slepen: zijn eigen zoon Gregory houdt hij steeds in gedachten als zijn opvolger, waar hij veel voor over heeft, en Rafe Sadler krijgt een belangrijke post op het koninklijk paleis toegewezen. De sfeer en de spanning doen je op het uiterste puntje van je stoel zitten en laten je ademloos verder lezen, terwijl het prachtige taalgebruik van de auteur in het boek beeldend voort meandert.

Ook Cromwell beweegt verder op de tast, want ook hij weet nooit hoe alles eindelijk zal uitdraaien, hoe goed hij ook kan analyseren en kan vooruitdenken op het gedrag van Henry. Op geen enkele moment worden er in het boek dingen verklaard vanuit de kennis die we nu hebben over de geschiedenis. Dat is ontegensprekelijk een van de sterkste troeven van deze Cromwell-trilogie: de onzekerheid waarmee je wordt geconfronteerd van de personages met wie je meeleeft, die je zo op de schouder zou kunnen (en willen) tikken en alvast waarschuwen voor wat komen gaat…