Doorwrocht knap geschreven boek zet je op zoek naar de functie van het vloekhout

Het vloekhout is een dun boek van de Belgische auteur en doctor in de Slavistiek, Johan de Boose (1962), dat een aantal hoogtepunten uit 2000 jaar cultuurgeschiedenis verpakt. Omdat geen enkel persoon zo lang kan leven, kwam de Boose uit bij een stuk hout als hoofdpersonage en dan nog wel uit het ik-perspectief. Het ‘vloekhout’ waarvan sprake kan denken, voelen, spreken met andere objecten en zelfs in een aantal talen, maar niet met mensen en ook niet bewegen uit zichzelf. Het zit vast in zijn ‘lichaam’ en is afhankelijk van zijn eigenaren om naar overal meegenomen te worden of te overleven totdat een volgende persoon hem eventueel terugvindt.

Zijn leven begint als boom op een hoge berg in Palestina, waar hij gade moet slaan hoe de jonge Maryam wordt verkracht door een aantal Romeinse soldaten. De zoon die eruit geboren wordt, Jesjoea, voelt dat hij de zwaarte van de hele wereld op zijn hoofd moet torsen en is daar volgens het hout, dan nog de boom, te gevoelig voor. De boom wordt tot zijn eigen afgrijzen omgekapt en van het hout wordt het kruis gemaakt waaraan Jesjoea door de hand van de Romeinen zal sterven. En waar er gehakt wordt, blijven er spaanders over: ons ‘vloekhout’ blijkt zo als deel van het kruis te overleven, die al deze momenten voor de rest van het boek met zich zal meedragen en hier af en toe naar zal verwijzen. Een Romeinse reiziger, Gaius, doet het hout belanden in de grond van Belgica waar het 12 eeuwen later wordt opgegraven door 2 Moskovische monniken, Godsboterhammetje en Goedgeborene. Die eerste vermaakt het tot een Russisch icoon waarop de heilige maagd Maria wordt afgebeeld met ‘geloken ogen’. In deze vorm wordt ons vloekhout erg van belang voor zijn verschillende opeenvolgende eigenaren en bij elk van hen brengt het een siddering teweeg als ze het aanraken.

Aan de ene kant verwijst dit verhaal naar heel wat geschiedenis, filosofische stromingen, grote literaire werken, enz. en aan de andere kant stoot je op het avontuur en de humor in de nuchtere observaties en ironische commentaren van het vloekhout, de ingrediënten van een zogenaamde schelmenroman. Het is wel erg toevallig dat het hout telkens aanwezig is bij een aantal belangrijke gebeurtenissen van onze westerse Europese geschiedenis. Nou ja, dat is al even aannemelijk als dat van een stuk hout met een eigen verhaal, dat met andere objecten converseert en zelf best ijdel is. De plotse switch in thematieken en zelfs in het perspectief in een hoofdstuk naar het einde toe van een would-be terrorist die in Molenbeek in Brussel rondloopt, lijkt gezocht en moeilijk te plaatsen. Het blijft raden naar de reden voor deze plotse verandering.

Het goed uitgewerkte religieuze aspect is een vruchtbare aarde waarin de lezer naar believen kan graven en er kan uithalen wat voor hem/haar belangrijk is. Andere gebeurtenissen of thema’s worden soms maar kort aangeraakt waarover je wel meer zou willen lezen. Het is dan ook een wikipedia-boek, een boek dat je kan aanzetten om dingen op te zoeken en waarvan je je bedenkt hoe je dit zonder ‘tinternet’ had kunnen begrijpen in zijn meerlagigheid en zelf niet zo veel van de beschreven gebeurtenissen op de hoogte bent.

Het vloekhout reist door de tijd en door de ruimte – ook letterlijk als hij in de handen komt van een jonge Russische kosmonaut. Je vraagt je als lezer af welke functie dit stuk hout nu eigenlijk heeft, wat je er juist achter moet zoeken. Door zijn afkomst is het religieus van belang, het evolueert van een relikwie (een object dat in aanraking is geweest met de profeet) naar een icoon dat geluk brengt voor de drager ervan. Daarnaast is het kritisch en ironisch naar zijn eigenaren en naar de mensheid toe, en hoe het zelf verafgood wordt, en pas laat op zijn reis in contact komt met verlichte geesten die het humanistische in plaats van het religieuze vooropstellen. De perioden waarin hij met onnoemelijk leed geconfronteerd wordt, toont het hout zich een mee-levende en mee-lijdende compagnon. Het hout zoekt zo naar een rechtvaardiging naar hoe het zelf ge- of misbruikt wordt door zijn verschillende eigenaren, en vindt het allemaal op z’n minst maar eigenaardig.

Een kleine spoiler die volgens mij gerechtvaardigd is, is het streven van het vloekhout naar het zelf menselijk zijn. Dit verwoordt het op het einde van het boek prachtig als volgt met een referentie naar de Maryam die hij aan het begin van het boek heeft leren kennen: “Ik wil een laatste metamorfose, een gedroomde metamorfose: in plaats van een boom die schaduw geeft, wil ik een mens worden die danst met blote voeten op de hete aarde, lachend op zoek naar een boom die schaduw geeft’.

Het werd niet op de flap van dit boek vermeld, maar twee gebeurtenissen uit de geschiedenis die aan bod komen in dit boek, zijn uitgewerkt in twee eerdere romans van Johan de Boose, Gaius en Jevgeni. Onder de noemer ‘trilogie’ worden er wel meer boeken gecatalogeerd die op een of andere manier samenhangen, maar deze romans zijn sowieso verhalen op zichzelf. Voor wie door de Libris-nominatie deze roman in handen is gekomen, en meer wil lezen van deze auteur, is het uiteraard een goede toegang naar deze vroegere werken.