De verloren liefde van een vader, held van anderen

Hagar Peeters schreef in 2015 haar debuutroman Malva, en won hiermee in 2016 de Fintro Literatuurprijs. Verdiend volgens mij, dit poëtische verhaal wordt verteld door de ogen van de jong gestorven Malva, de dochter van Maria ‘Maruca’ Antoinette Hagenaar van Indisch-Nederlandse oorsprong en Neftalí Ricardo Reyes Basoalto, de Chileense Nobelprijswinnende dichter beter bekend onder zijn pseudoniem Pablo Neruda. Malva wordt geboren met en sterft aan een ‘waterhoofd’ of in nieuwere termen hydrocefalie op 8-jarige leeftijd in Gouda (1943), waar ze tegen dan bij een pleeggezin woont.

Malva kijkt vanuit de (eeuwige) ‘jachtvelden’ toe op het leven van haar vader en andere personages waarover ze vertelt aan schrijfster Hagar, die ze letterlijk zo aanspreekt. Ze vraagt haar, haar ghostwriter te zijn en neer te schrijven hoe haar korte leven er uit zag evenals de levens van haar ouders. Ook Hagar’s vader, die journalist was in Chili op het moment dat Neruda stierf en de democratisch verkozen president Salvador Allende door de coup van generaal Pinochet het leven liet (op die àndere 11 september in 1973) passeert de revue net zoals één van Neruda’s beste vrienden, de Spaanse dichter en toneelschrijver Federico García Lorca.

Neruda leerde Malva’s moeder kennen in Batavia, Indonesië, als dochter van een zeer begoede familie maar wel op een moment dat ze al haar vader en twee broers verloren heeft. Daar Maria Hagenaar denkt met een consul te trouwen en in die tijd voor een vrouw belangrijk een goede man gevonden te hebben, wordt het huwelijk snel voltrokken in 1930 waarna Neruda snel het land terug wil verlaten en ze samen naar Chili vertrekken. In Chili of zelfs al tijdens de overtocht loopt het huwelijk al snel mis; Neruda blijkt geen degelijke diplomaat te zijn en wel een dichter-bohémien die veel uitgaat, ook met andere vrouwen. Hij zou twee andere vrouwen huwen in de rest van zijn leven, naast zijn huwelijk met Maria Hagenaar. Maria Reyes Hagenaar bevalt in 1935 in Madrid van Malva, en heeft sinds dan nog amper contact met haar ex-man. Bij het moeten vluchten voor de Spaanse burgeroorlog, eerst via Zuid- Frankrijk en dan naar Nederland, probeert ze nog contact te onderhouden met haar man, maar dit lukt nog amper. In Nederland zal ze onder W.O. II de hongerwinter meemaken en zelfs onder de Duitsers vanwege haar huwelijk met een Chileense man nog naar kamp Westerbork gestuurd worden.

In dit boek lezen we over al deze toestanden door de blik van Malva Marina, hoe zij de grote keerpunten in haar vaders carrière als dichter en als held voor de socialistische oppositie ziet, maar ook in zijn privéleven. Dit met een soort bitterheid gecombineerd met de sterke wil om toch een keer door haar vader te worden opgemerkt en door hem als dochter erkend te worden en zijn liefde te winnen. Vanaf haar geboorte is ze namelijk al de ‘punto y coma’ oftewel de ‘puntkomma’ in het leven van haar vader. Meer liefde krijgt ze zelfs van Federico García Lorca, de vriend van haar vader, die heimelijk verliefd was op hem, homo zijnde, en gevoeliger voor haar lot, zelfs een gedicht aan haar opdraagt. Op bepaalde momenten komt Malva binnen in de levens van haar ouders als een soort geest, die verder leeft na de dood, een geloof dat zeer Zuid-Amerikaans is. Kijk ook maar naar de literatuur van Salvador Allende’s schrijvende nicht, Isabel.

Hagar Peeters kent duidelijk haar voorgangers/voorbeelden in de poëzie en de literatuur. Ze leent niet alleen het Zuid-Amerikaanse magisch realisme. Ze geeft Malva een aantal vrienden mee die haar ondersteunen haar verhaal te doen, met name Oskar Matzerath, de dwerg met de blikken trommel uit Günther Grass’ overbekende roman, Lucia Joyce (James Joyce’s dochter en vermeend schizofreen) en Daniel Miller (zoon van Arthur Miller, heeft het down-syndroom). Vooral die eerste geeft van jetje en drumt zich doorheen haar verhaal en de verzen van haar vader, wat Malva niet altijd apprecieert. Samen met hen galoppeert ze door de jachtvelden op verschillende paardachtigen. En ze plezieren niet alleen, ze krijgen ook één voor één een bepaalde functionaliteit waardoor dit niet slechts cameo’s blijven. Wislawa Szymborska, de Poolse Nobelprijswinnende dichteres, aanbidden ze allemaal en Malva ambieert haar heimelijk als grootmoeder. Ook Roald Dahl, Johann Wolfgang von Goethe en Socrates passeren als dode auteurs de revue in de eetzalen van de jachtvelden. Hilarisch is het ook hoe ze volgens de auteur reageren op de vragen die Malva hen voorlegt. De intertekstualiteit die zodoende in het verhaal kruipt, zal de lezers van deze grote namen zeker bevallen.

Ook al nagelt Peeters Neruda als man en als vader aan de schandpaal, haar taal is af en toe ook Nerudiaans lyrisch, zeker als ze de Zuid-Amerikaanse landschappen beschrijft. En ze haalt ook een aantal van Neruda’s verzen aan, die toch overeind blijven hoor, ook na dit verhaal. Het is uiteindelijk Socrates die, wat hij aan Malva vertelt, de vraag stelt aan Pablo Neruda: 'Is het rechtvaardig dat je je dochter en eerste vrouw hebt verwaarloosd in het belang van een hoger doel en een carrière?' Deze vraag heeft ook nog een persoonlijke toets voor Hagar Peeters, aangezien zij zelf ook alleen met haar moeder leefde, en een jong kind was toen haar vader als journalist rondtrok in Latijns-Amerika. Neruda antwoordt trouwens Sokrates als volgt:


“Zou ik me uitsluitend met mijn dochter bezig hebben gehouden, dan was die eer er niet geweest; dan had ik niet eens de eer gehad nu met jou dit gesprek te voeren want dan zou je me niet interessant genoeg hebben bevonden voor jouw socratisch gesprek.”

Dit was een prachtig boek met een boeiend verhaal dat me zowel meer over het verhaal van Malva en haar moeder deed opzoeken, als dat ik de Canto General van Neruda zelf er terug bij pakte. Een prachtig verhaal!

Meer over het leven van Maruca, Malva’s moeder, van wie het leven daarnaast getekend werd door de tweede wereldoorlog, ga ik nu leren uit het boek En het vergeten zo lang van Pauline Slot. Haar moeder en Malva’s grootmoeder verbleef dan weer tijdens W.O.II in een ‘Jappenkamp’ in Indonesië. Of hoe de wereldgeschiedenis kan huishouden in één en dezelfde familie…