J.M.H. Berckmans: Wie was hij en wat dreef hem?

Naast het samenstellen van de bundel Verhalen uit de Grauwzone schreef ex-journalist en schrijver Chris Ceustermans ook deze biografie van de Vlaamse auteur J.M.H. Berckmans (1953-2008). Na lezing van dit boek besef je dat Berckmans zijn fans had, maar ook zijn tegenstanders. Wat lees je als Berckmans-beginneling het eerst: zijn eigen schrijverijen of de neerslag van zijn leven zoals het hierin is weergegeven? Zijn biografie geeft namelijk duidelijk weer dat zijn werk niet los te zien is van zijn persoon, en daarom is het aangeraden de biografie eerst ter hand te nemen, zodat de verhalenbundel nadien veel meer betekenis kan krijgen.

Ceustermans is erin geslaagd Berckmans als persoon maar tevens als auteur naar voor te brengen, door enerzijds zoveel mogelijk van zijn leven te onderzoeken via zijn nagelaten brieven en manuscripten, en gesprekken en interviews met zijn vroegere vrienden, familie, ex-vriendinnen, medestanders, en anderzijds citaten weer te geven uit zijn romans en vele kortverhalen. De biografie begint met een anekdote kort voor de dood van Berckmans: op een avond in 2008 zit hij bij Rudy Vanschoonbeek, die hij als nieuwe uitgever zou willen (vlak na de opstart van uitgeverij Vrijdag overigens) met een nieuw manuscript dat hij echter niet zomaar uit handen wil geven. Hij stuurt zijn kompaan en chauffeur erop uit om in Merksem een kopieerzaak te vinden die nog open is, en die laatstgenoemde niet kan vinden. De dag erop krijgt Vanschoonbeek dan eindelijk dit manuscript in handen, waarvan hij heel snel beslist om het uit te geven. Op maandag 1 september wou hij Berckmans hierover contacteren, maar die was de avond ervoor dood in zijn Antwerpse flat gevonden door zijn vrienden, wat ook nog eens leidde tot conflicten tussen de verschillende uitgeverijen onderling.

De auteur neemt ons verder chronologisch mee doorheen het leven van Berckmans, die geboren is in “Het Kamp”, zoals Leopoldsburg, een niet al te kleine gemeente met een militaire basis, door haar inwoners genoemd wordt, en later met zijn familie verhuist naar Antwerpen. Tijdens een aantal succesvolle jaren als schoenenhandelaar woont hij in Italië met de enige vrouw waarmee hij gehuwd is geweest, waarna hij in “Barakstad” en in de “Grauwzone” (Antwerpen) terecht komt.

‘Pafke, het meest complete mafke’, ‘De man van staal’, ‘de nachtburgemeester van Barakstad en de Grauwzone’, het zijn enkele bijnamen die hem werden toegedicht of die Berckmans zichzelf gaf in verschillende fasen van zijn leven. Als jonge knaap al vertelt hij verhalen aan zijn jongere broer Paul. Vanaf zijn 19de steken de psychische problemen bij hem de kop op die hem niet meer zullen verlaten voor de rest van zijn leven, maar die hem ook tot zijn eerste geschreven verhalen zullen leiden. Hij is nochtans een intelligente kerel, afkomstig van een arbeidersgezin die het een aantal jaren goed doet op de universiteit maar de dwang tot schrijven doet hem doorslaan. Zijn manisch-depressieve buien en zijn schizofrene gedachten doen hem de das om, en laten hem de geschiedenis ingaan als een vreemde vogel en mythische figuur, die hij misschien ook niet altijd was.

Café De Raaf, zijn stamcafé gedurende vele jaren, en gekend als ‘t “Trefpunt”, was gelegen in de Brederodestraat waar hij een lange tijd zelf vlak tegenover woonde. In zijn verhalen duiken veelal zijn vrienden en familie op die hij niet al te rooskleurig voorstelt, en die er dikwijls per verrassing achteraf pas achter komen. Ceustermans doorspekt zijn biografie met getuigenissen van deze mensen: collega’s, vrienden uit zijn kindertijd, zijn broer, zijn grote liefde en enige ex-vrouw Lut, die Jean-Marie Berckmans allemaal van hun kant belichten. Berckmans was ook een grote muziekliefhebber. Elk hoofdstuk dat een fase van zijn leven vertelt, wordt afgesloten met een aantal titels van zijn favoriete nummers uit die periode. Op het einde van zijn leven deed hij – weliswaar  niet altijd in even frisse staat – mee aan een aantal festivals zoals Saint-Amour en Crossing Border. Dit leidt tot enkele klungelachtige anekdoten uit de coulissen van deze evenementen. Ook aardig om te weten én handig als achtergrond om de huidige recensies te doorgronden van Berckmans’ werk, zijn de namen van de toen reeds schrijvende professionele literatuurrecensenten die nu nog actief zijn, en hoe zij Berckmans bij leven als auteur zagen. De verwondering dan wel kritiek zullen fundamenteel na al die tijd niet gewijzigd zijn.

Naar het einde toe van de biografie valt een en ander samen waardoor er een beter beeld ontstaat van deze buitenstaander in de Nederlandstalige literatuur. Hoewel deze biografie al bij al een doorleefde en lijvige kennismaking met deze auteur is, kan je je echter onmogelijk een volledig doorzicht in het leven en psychische lijden van Berckmans vormen.