Een bezielde andere kijk op de Tweede Wereldoorlog

Birgit Treipl (1965) debuteert met dit non-fictieboek als auteur waarin ze het biografische verhaal van haar van oorsprong Oostenrijkse vader neerschrijft. Zij is geboren en opgegroeid in Nederland, maar emigreerde in 2011 naar Brits-Columbia in Canada.

Haar vader, Victor Treipl, is als zoon van Oostenrijkse migranten geboren in Bandung, toenmalig Nederlands-Indië. Het reizen zit de familie in het bloed: in het eerste en volgende tussenliggende hoofdstukjes interviewt Birgit in Canada via Skype haar vader in Frankrijk, waar hij met haar moeder naar toe is verhuisd. De toon en de stijl van die hoofdstukjes zijn radicaal anders dan die van de chronologisch opgebouwde memoires van haar vader, die in de ik-persoon zijn geschreven. Het maakt dat je als lezer telkens volledig uit het verhaal wordt gehaald en voortdurend heen en terug moet switchen.

Die memoires, over hoe Victor en zijn familie de Tweede Wereldoorlog hebben overleefd in Indonesië, zijn de spil van het boek. Voordat de oorlog uitbrak, leidde hij een luxeleven in het chique hotel Grand Hotel Lembang, het eigendom van zijn vader en tante Hilda. De relaties tussen zijn ouders en tante Hilda zijn vrij onconventioneel. De oplettende lezer heeft dit onmiddellijk door, maar de jonge Victor stelt helemaal geen vragen. Dat voor de hand liggende familiegeheim legt tante Hilda hem pas vele jaren later uit. Op vrij jonge leeftijd verliest Victor zijn beide ouders al aan ziekte.

Hij blijft met tante Hilda en de familie van zijn vader achter als de Tweede Wereldoorlog uitbreekt. Het hotel wordt geconfisqueerd door de Nederlandse beheerder die hiervoor al klaarstond, en de ooms Pepi, Ferdi en Bruno worden om beurten opgepakt om samen met de andere Duitse mannen uit de regio van Bandoeng te worden vastgezet. Het oppakken en confisqueren van goederen van Duitse migranten door de Nederlandse bestuurders – waarvan velen onder hen overigens voor werkten – gebeurde bovendien uiterst willekeurig. Later horen de drie ooms bij de groep Duitse burgers die door drie Nederlandse pakketvaartboten in januari 1942 werden overgebracht naar Bombay in Brits Indië. Oom Ferdi overleeft de ramp niet die de Van Imhoff overkomt, de boot die door een Japans gevechtsvliegtuig wordt getorpedeerd én achtergelaten door de Nederlandse bemanning, en die tot Victors overlevering behoort.

De oorlog kantelt en de Japanners komen in 1942 aan de macht. Gelukkig weten Hilda en Victor te overleven in de verschillende kampen die hun worden toegewezen. Als de oorlog eindigt, wordt Indonesië al snel door Soekarno onafhankelijk verklaard. Na vele gevechten, politionele acties en te veel slachtoffers aan beide kanten aanvaardde Nederland de Indonesische onafhankelijkheid in december 1949. Uiteindelijk belandt Victor in zijn volwassen leven in Nederland en neemt hij er de Nederlandse nationaliteit aan.

Het bezielde verhaal van Victor is doorspekt met Indonesische termen die meehelpen aan de couleur locale, maar die niet alle lezers onmiddellijk door de context zullen begrijpen. Gelukkig is er achter in het boek een korte woordenlijst opgenomen. Zijn memoires zijn boeiend en belichten een onbekend thema dat geëxploreerd wordt, maar zinnen haperen soms en zijn wat te staccato; er is weinig afwisseling in ritme en schrijfstijl. Duidelijk is dat de schrijfster met veel liefde het verhaal van haar vader heeft vormgegeven, dat voor hem een therapeutische uitwerking had en waar zij drie jaar aan gewerkt heeft.

Er zijn enkele belangrijke parallellen te trekken tussen de koloniale Nederlands-Indonesische en de Belgisch-Congolese relatie. Dat de Europese migranten worden bediend door lokale hulpen zowel in Nederlands-Indië als in Belgisch Kongo zit bijvoorbeeld heel erg in de heersende logica ingebakken. Het thema maakt deel uit van de Europese kolonisatiegeschiedenis, die door de vroegere Europese kolonisatoren in de ogen gekeken en kritisch bestudeerd moet worden. Persoonlijke getuigenissen als deze vormen dan ook bij uitstek de bron om de jongere generaties in te lichten over ons verleden, zodat er lessen uit kunnen worden getrokken.