Een erg originele en boeiende roman

Visser is een roman uit 2008 van de Libris Prijswinnaar van 2019, Rob van Essen, die met zijn laatste roman De Goede Zoon deze prijs wegkaapte. Visser werd ook al genomineerd in 2009 maar haalde het toen niet. Nochtans is het een geniale roman over een personage, hoofdpersoon Jacob Visser, dat van alles overkomt en eigenlijk zelf niets doet, en tóch empathie opwekt.

Visser woont in een gemeente met als naam een samentrekking van Zwolle en Dordrecht, en of dat iets wil zeggen, is niet helemaal duidelijk. Hij is of eerder was geschiedenisleraar want raakte geschorst omdat hij enkele ‘onhandige’ opmerkingen heeft geuit over de concentratiekampen tijdens de Tweede Wereldoorlog die via enkele tieners in zijn klas hun eigen leven zijn gaan leiden.

Hij heeft een huwelijk dat op een dood spoor is beland, en zijn dochter staat op het punt te trouwen. Haar zus en zijn jongste dochter is op jonge leeftijd overleden aan een ziekte. Visser voelt zich alleen in alles. Tijdens de dagen dat de lezer hem volgt in dit boek, bevindt hij zich in een maalstroom van gevoelens en gebeurtenissen die hem overkomen, die wel heel unheimisch en donker zijn. Hoewel een personage dat zelf maar weinig initiatief neemt, al snel irriterend kan worden, is dit bij Visser niét het geval.

De roman zit namelijk zo ingenieus in elkaar dat je heel sterk met hem kan meevoelen, en dat je volledig begrijpt waarom hij reageert op zijn onverschillige ironische manier op de ietwat domme personages die hem omringen en hem zijn gedrag niet kan kwalijk nemen. Visser is onmachtig en het kan hem allemaal niet meer schelen. Komische scènes worden snel afgewisseld met treurige op enkele pagina’s tijd en vele gevoelens passeren op snel tempo de revue waardoor je in spanning blijft lezen. Zeker als er een cliniclown voorbij komt in het ziekenhuis waar zijn dochtertje is overleden en zijn aanvaring met hem niet zonder gevolgen blijft, is het verhaal op een hoogtepunt.

De roman is afwisselend treurig, ironisch onverschillig én komisch maar de ondertoon blijft altijd het donkere, de onmacht. Dat de opmerkingen over de Tweede Wereldoorlog sommigen van zijn leerlingen niet onberoerd laten, doet misschien wel een beetje aan “The Wave” denken, de oorspronkelijke film waar ook theateradaptaties en zelfs een kinderboek van zijn gemaakt, allemaal gebaseerd op het zogenoemde, “Derde Golf”-experiment door leerkracht Ron Jones in een highschool in Californië over het opstarten van een gedisciplineerde groep scholieren met een overheersend en superieur groepsgevoel. Niet dat Visser dit actief opzoekt, in het verhaal zitten er al een aantal licht ontvlambare neonazi’s en gewoon recalcitrante jongeren in de vroegere klas van Visser die boel willen maken. Hij laat eigenlijk alles gewoon van zich afglijden en doet niets aan de dingen die hun verdere gang gaan. Zijn leven heeft geen zin meer ,en het verhaal krijgt dan ook een passend einde bij dit alles overheersend gevoel.

Maar er zitten nog heel wat verrassingen in dit uitermate originele boek. Van Essen weet als geen ander belangrijke thema’s te verwerken in een goed gebalanceerde en bondige boeiende roman , en dat in een mooie schrijfstijl. De vernieuwde aandacht voor deze roman is dan ook meer dan verdiend.