Hoe sus ik de bevolking in slaap?

Het boek Voedingsmythes is ingedeeld in thema’s (afvallen, suiker, boter kaas en eieren, gif en kanker, groente en fruit, gezondheid uit een potje, natuurlijk en gezond, drinken) en bevat per thema allemaal korte stukjes. Telkens wordt een stelling of mythe besproken. De bedoeling is dan om de stellingen en mythes te ontkrachten of bevestigen. Bij elk stukje wordt de situatie duidelijk geschetst, en wordt er getracht een wetenschappelijke klinkende uitleg te geven. De uitleg is in eenvoudige taal en vlot geschreven. Op het einde van ieder stukje alsook op het einde van ieder thema wordt een conclusie getrokken. Soms verwijst de schrijver ook terug naar andere plaatsen in het boek en wordt dan een bladzijdeaanduiding geven. Achteraan het boek staat een lijst met referenties gerangschikt op voorkomen in het boek.  

Met zijn achtergrond van professor emeritus-hoogleraar Voedingsleer aan de Vrije Universiteit Amsterdam en door gebruik te maken van referenties wil Martijn B. Katan aangeven dat hij de waarheid in pacht heeft. Helaas spreekt Katan zichzelf regelmatig tegen. Zo zegt hij bijvoorbeeld dat dik worden geen kwestie is van stoffen in voedsel, maar van goedkoop (pag. 85, er op doelende dat goedkoop eten dik maakt en bovendien dat je van goedkoop eten meer koopt en meer eet). Op pagina 185 volgt dat het eten lekker goedkoop en makkelijk moet zijn. Maar, zegt hij dan: "Veel lekker, goedkoop eten is rijk aan suiker..." vs "Vaak is de gezonde keuze meteen de goedkoopste" op pagina 202. Misschien is het in Nederland anders dan in België, maar in België is wit brood 20% goedkoper dan volkoren brood. En niet zoals in het boek wordt beweerd even duur.  

Ook beweert Katan dat "suiker niet ongezond is, je wordt er alleen maar een beetje dik van" (op pagina 26) vs de uitspraak "suiker is niet echt gezond" (op pagina 63). En nog verder in het boek lezen we dan dat te veel suiker zorgt voor allerlei gezondheidsproblemen. Wat is nu de uiteindelijke conclusie? Of wil Katan ons toch doen geloven dat dikke mensen niet ongezonder zijn dan slanke mensen? De wereld gezondheidsorganisatie (WHO) denkt daar nochtans anders over.  

Regelmatig komt het voor dat Katan in zijn boek oneerlijke of niet onderbouwde informatie geeft. Hij geeft toe dat er in moderne granen en groenten minder mineralen zitten, maar hij schrijft: "voor ons rijke westerlingen is dat niet zo relevant" (pag. 199). Waarom niet? Wat heeft rijk zijn daar mee te maken? Een op de acht kinderen in België groeit trouwens op in armoede. Katan beweert dat er in Nederland geen grote tekorten zijn op vlak van vitaminen en mineralen. Een blik op de website van hematologie.nl leert dat 10% van de jong-adolescenten een ijzertekort heeft en het aantal vrouwen met een tekort ligt nog heel wat hoger. Ook lopen er heel wat mensen rond met een magnesiumtekort.    

Katan schrijft dat transvetten bijna helemaal uit de voeding verdwenen zijn (pag. 32), zullen we eens langs de koekjesrekken lopen? Of hij dicht resultaten aan studies toe die er niet in te vinden zijn, bijvoorbeeld op pag. 56: "Glycemische index geen effect op gewicht", maar dit gegeven is helemaal niet onderzocht in de aangegeven studie.  Of hij laat na positieve resultaten te vermelden, bijvoorbeeld op pag. 27: "maaltijdvervangende shakes van Herbalife verlaagden beter de lichaamsvetmassa dan het normale dieetplan" vindt hij gewoon niet de moeite om te vermelden.  

Ook laat Martijn Katan heel wat belangrijke studies over bepaalde onderwerpen links liggen, bijvoorbeeld op pag. 32, waar de stelling dat verzadigd vet slecht is voor hart- en bloedvaten niet geflankeerd wordt door de meest recente conclusies daaromtrent te vermelden. Katan kan dat ook niet meer vermelden, omdat heel die stelling recent onderuit is gehaald, maar hij blijft die mythe nog wel in heel zijn boek gebruiken. En dan is er nog zijn stelling dat het niet bewezen is dat groenten en fruit helemaal niet bijdragen aan een gezonder en efficiënter lichaam. Weer gaat hij hier tegen wat wetenschappelijk geconcludeerd is in. Nochtans spreekt hij ook zichzelf hier tegen op onder andere  pag. 111. Alsook met de conclusiezin: "Je valt alleen af als je komkommer eet in plaats van Magnums". Maar waarom zou je moeten afvallen, dik zijn was toch niet ongezond? En volgens de zijn boek Voedingsmythes is het "niet bewezen" dat groenten eten de gezondheid bevordert. Waarom zou men dan komkommer moeten eten?  

Martijn Katan hanteert in zijn boek Voedingsmythes ook niet altijd dezelfde normen. Alleen als ze in zijn kraam passen zijn het de goede normen. Zo is een onderzoek met 100 of 150 mensen of een korte looptijd als het hem niet uitkomt niet uitgebreid genoeg en dus volgens hem volledig onbetrouwbaar, maar bij andere mythes wordt heel zijn stelling dan wel gebaseerd op onderzoek met 50 of 100 of 150 mensen of op kortdurende onderzoeken. De ene keer zal hij heel zijn conclusie baseren op onderzoeken met dieren en andere keren vindt hij dat resultaten van onderzoeken bij dieren nog geen bewijs zijn van het effect op mensen. Bijvoorbeeld op pagina 43, wanneer bewezen wordt dat ratten gemakkelijk verslaafd geraken aan suiker. Bovendien is ook al bij mensen bewezen dat ze verslaafd raken aan suiker, helaas heeft Katan deze studies vergeten opnemen. Misschien toch eens naar documentaire Fed-up kijken? Ook schrijft hij de ene keer dat experimenten niet mogen meetellen om iets wetenschappelijk te bewijzen, maar andere keren haalt hij dan wel experimenten aan om zijn gelijk wetenschappelijk te onder steunen.  

Ook bevestigt hij nog maar eens de paradigma dat wetenschappers zeggen "Ge moet dat allemaal zo nauw niet nemen", maar zelf kijken ze wel goed uit met wat ze eten. Katan hekelt de mensen die liever geen smaakversterkers (pag. 118) of E-nummers (pag. 113) in hun eten willen en zeggen dat ze er slecht op reageren (allergisch), maar zelf mijdt hij de voedingsmiddelen met deze producten evenzeer. 

Katan houdt ook mythes instant. ‘Een dieet is minder lekker en minder makkelijk, daarom eet men minder en valt men af’ (pag. 17). Je kan nochtans heel wat maaltijden klaarmaken die lekker zijn en geen invloed hebben op het gewicht. Ook zijn bewering dat er aanwijzingen zijn dat de overgewicht-epidemie aan het verminderen is berust maar op een zeer kleinschalig onderzoek (de omgeving van één school in Amsterdam waar men intens bezig is met voeding). Een onderzoek dat niet representatief is voor de gehele bevolking. Recente statistieken laten een heel ander beeld zien.   

De opsomming van fouten, onjuistheden, vergetelheden en misleidingen in Voedingsmythes kan zo nog wel even doorgaan. Is er dan niets juist? Jawel hoor, er zijn nog enkele stellingen overgebleven: roken is ongezond en veel alcohol drinken eveneens, maar om dat te weten moet je niet door dit boek spartelen. Veel mensen hunkeren naar een oplossing voor hun overgewicht, hoofdpijn, buikpijn, slapeloosheid, stress, vermoeidheid, slappe huid en andere kwalen. Als je er iets aan wil veranderen lees dan vooral een ander boek, want dit boek wordt vooral gebaseerd op resultaten verkregen door het werk van grote lobbygroepen.