Alleen als de maatschappij er klaar voor is

Kent u de 'hayat al-amr bil maruf wal nahy an al-munkar'? Het is de 'Commissie ter Promotie van Deugd en Voorkoming van Ondeugd', de religieuze politie van Saoedi Arabië. Zij zorgen ervoor dat mannen en vrouwen niets doen wat volgens hen tegen de islam is. Ook moeten ze ‘hekserij’ voorkomen, evenals de consumptie van varkensvlees, drugs en alcohol. In de praktijk doen ze vooral hun best het vrouwelijke deel van de bevolking onder de duim te houden.

Vrouwen hebben in Saoedi-Arabië een ingewikkelde positie. Annemarie van Geel deed haar promotieonderzoek in dat land, geïntrigeerd door die tweeslachtige situatie van de vrouwen. In theorie propageert kroonprins Mohammed bin Salman een liberaal beleid, maar in de praktijk blijkt dat een wassen neus. De wet van de islam heerst, de vrouw heeft weinig tot geen recht van spreken, maar moet zich toch zien te handhaven in die vreemde spagaat. Hoe is dat in het dagelijks leven? Onze onderzoekster duikt diep in de materie, maar stelt als tegenwicht ook meteen:

'Veel van de vrouwen met wie ik sprak drukten mij stevig op het hart om vooral hun verhaal te vertellen. Niet alleen voor de wetenschap, in mijn proefschrift, maar juist ook daarbuiten. Zij zijn zich zeer bewust van het heersende beeld in het Westen van hun maatschappelijke posities en levens, herkennen zichzelf daar lang niet altijd in, en willen dat beeld graag bijstellen. Daarbij gaat het nadrukkelijk niet om het ‘spreken voor’ deze vrouwen of ze ‘een stem geven’. Want een stem hebben deze vrouwen allang. Wel gaat het om het zichtbaar maken, doorgeven en versterken van die stem.'

Ze houdt woord: voor ons ligt een coherent, logisch opgebouwd verhaal dat helder de situatie van vrouwen in Saoedi-Arabië weergeeft. Het boek is een bewerkte versie van haar proefschrift, nemen we aan. Toegankelijk voor eigenlijk iedereen die in deze onderwerpen geïnteresseerd is, laagdrempelig en geschikt voor een breed lezerspubliek.

Van Geel begint met de achtergrondgeschiedenis van het land, verteld door ‘oma Sara’ die ongeveer 73 jaar is. Ze weet zelf niet precies of dat klopt, maar weet wel hoe het vroeger was op de boerderij. Gewoon hard werken zonder al te veel politieke bemoeienis. Later verandert dat. De politiek en de invloed van de islam doen onstuitbaar hun invloed gelden. Van Gaal belicht in opeenvolgende hoofdstukken de veranderende toestand van vrouwen. Ook dit gebeurt in gewone mensentaal. Bovendien worden de kwesties uitgediept en verduidelijkt.

Zo is er de Gendersegregatie: het niet samen mogen werken met mannen. Daar zijn allerlei oplossingen voor gevonden: werkplekken alleen voor vrouwen, kantoren waar geen mannen werken. Jammer alleen dat onder invloed van de Saoedische interpretatie van de islam dit ‘niet samenwerken’ zo in beton gegoten wordt dat er voor vrouwen geen millimeter ruimte meer is. Voogdijschap is een andere inperking, en geen stemrecht. Verder kunnen vrouwen niet hun gezondheidszorg regelen zonder de supervisie van een man, en ze kunnen – in tegenstelling tot mannen – geen relaties aangaan zonder een schandaal te veroorzaken.

In reactie op al die repressie ontstaan tegenbewegingen. De bekendste is 'vrouwen die autorijden', dat ook rond 2018 in de Westerse wereld publiciteit kreeg. Opeens zagen we op het nieuws gesluierde vrouwen achter het stuur zitten. Dit initiatief werd natuurlijk officieel niet gedoogd. Negatief als het voorgaande klinkt: opvallend is dat van Geel door haar tekst toch optimisme laat doorschemeren. De mening van de kroonprins is onwrikbaar:

'Vrouwen hebben natuurlijk rechten, maar alleen als de maatschappij daar klaar voor is.'

Al met al een beklemmend verhaal. Een helder verhaal ook, over het leven van vrouwen in een geïslamiseerd land. Dankzij dit verslag komt informatie naar buiten die anders weleens onder de pet van de bevelhebbers zou kunnen blijven. Met die openheid geeft de schrijfster steun én een gezicht aan die moedige, intelligente en creatieve vrouwen.