Hallucinogeen herbelevingsdrama vraagt veel van lezer

Als in het nieuws een achternaam wordt teruggebracht tot één letter, is er meestal iets mis. Er was veel mis met Tristan van der V. Hij schoot op 9 april 2011 een automatisch wapen leeg in winkelcentrum Ridderhof in Alphen aan den Rijn. Daarna pleegde hij zelfmoord. Er bleven vijf doden achter, zeventien gewonden en een verbijsterde Alphense bevolking.

Dit bizarre feit staat centraal in Rigolettohof van Erik Jan Harmens. Letterlijk. De schietpartij wordt uitgelicht: de hoofdpersoon in de roman gaat naar Alphen aan den Rijn, zet zijn auto in de buurt van winkelcentrum de Ridderhof en kijkt. Een paar dagen later gebeurt dat opnieuw, en een week later weer ongeveer hetzelfde, maar dan staat zijn auto twee straten verder, of dichterbij, of in de wijk waar hij zelf woonde, maar in elk geval vlakbij het centrum.

Harmens is schrijver, dichter, podcastmaker, schreef zes romans en vijf bundels. Hij beperkt zich niet tot één genre maar kijkt over grenzen en genres heen. Over Rigolettohof vertelt hij: ‘Mijn boek zou gaan over mijn jeugd en de vurige wens gezien te willen worden’, En: ‘Ik schrijf over mijn vader die de Rigolettohof uitgaat en nooit terugkomt. Hij is aanwezig in zijn afwezigheid … Hij wordt ultiem aanwezig door te verdwijnen.’

En zo geschiedt. De gebeurtenis herhaalt zich, de film die de schietpartij in het hoofd van het personage geworden is speelt zichzelf steeds weer af:

'In plaats van rechte lijnen zie ik cirkels. Dingen beginnen en gaan door, door en door. Dat ik de dingen zie rondgaan, in plaats van dat ze beginnen en ophouden, betekent dat ik buiten de realiteit leef en het concept tijd niet vát. Ik begrijp niet dat mensen die er zijn weer weggaan. Ook weiger ik te accepteren dat geluk eindig is, en ongeluk ook…
Dingen starten en stoppen en daar doe je niks aan, maar ik kan de reis van a naar b wel verlengen, door ‘m te onderbreken door een lusje te maken. Ik kan dat lusje steeds weer maken, waardoor ik niet bij b kom, maar er steeds naar onderweg blijf.'

Het is een moedige poging van Harmens, een boek maken dat niet lineair maar deels circulair is. Hij gaat daarbij uit van zijn eigen point of view, maar dat is per keer dat hij het winkelcentrum bezoekt of bekijkt, weer anders. En omdat hij in Alphen aan den Rijn woont, komt hij vaak in het winkelcentrum. Een sterk herhalende gebeurtenis, maar hoe los je dat in je verhaal op? Nou, bijvoorbeeld door de hoofdstuknummering 0 veel te hergebruiken, zodat je tientallen hoofdstukken 0 hebt. Met evenzovele invalshoeken. En onvermijdelijke herhalingen/lusjes.

Dat laatste gaat leestechnisch schuren. De gebeurtenissen kunnen we al ruim van tevoren zien aankomen, elke keer als de hoofdpersoon opnieuw mijmert over de Ridderhof, we weer die Ridderhof zien, in een gedeeltelijke herhaling van stukken tekst, en natuurlijk de schietpartij.

Het doet denken aan George Perec, die in 1969 La Disparition schreef: een boek zonder de letter ‘e’. Hoe geinig dat experiment ook lijkt, het lezen van zo’n boek wordt er geen feest door. Zo wordt de lezer bij Rigolettohof gehinderd door de repeterende stukken tekst die bij wéér een 0-hoofdstuk opduiken. Met meestal wel weer een nieuwe gebeurtenis, maar het blijft hink-stap-sprong-lezen. Desalniettemin chapeau voor het experiment, én de gedrevenheid van Harmens.