Een mooie novelle over verbeeldingskracht

Een mooie novelle, zeker voor verstokte Mulisch-liefhebbers als ik. Het heeft weliswaar niet de grandeur en diepgang van erkende highlights als De ontdekking van de hemel of De aanslag, maar dat mag de pret niet drukken.

Het verhaal draait om een art director, die vastgelopen is in een liefdeloos huwelijk, in gefnuikte ambitie (hij wou schrijver worden, maar helaas) en de geestdodende oppervlakkigheid van zijn beroep. Het verhaal wordt overigens in de jij-vorm verteld, zodat de verteller a.h.w. in dialoog gaat met de lezer over het personage: diens ontstaan, diens karakter, en overeenkomsten en verschillen tussen het personage en de lezer. Dat vond ik mooi gedaan, en dat geldt ook voor de beschrijving van de geestloosheid van het marketingberoep en van de patserige leegheid van 'nieuwe rijken'. Maar vooral van belang is de climax van het verhaal, waarin de hoofdpersoon eerst een soort extase beleeft vanwege allerlei klassieke schoonheid (in de natuur en in klassieke kunst) die hij bij toeval ziet, en vervolgens een soort bliksemflits van hoger inzicht krijgt: een totale exaltatie waarin alle elementen (water, aarde, lucht en vuur) verbonden worden in een vernietigende clash. Dat is dan 'de oneindigheid in een eindige vorm' , een 'onzichtbare bliksem': een beeld dus van iets dat in geen beeld is te vangen, een licht dat meer is dan 'gewoon' licht, een ervaring van 'iets' dat zich aan elke ervaringshorizon onttrekt. Een ervaring die voor de hoofdpersoon een ondergang en bevrijding is, en voor de lezer misschien een korte glimp op een mogelijke ervaring die hem voor even bevrijdt van zijn al te routineuze bestaan.

Dit boekje gaat, als ik het goed begrijp, om twee dingen: de leegte van de moderne wereld (waar de hoofdpersoon met zijn marketingberoep a.h.w. de verpersoonlijking van is), en de mogelijkheden die de verbeeldingskracht biedt om voor even aan die leegte te ontsnappen. Om visioenen voort te brengen die letterlijk 'onvoorstelbaar' zijn, maar precies daardoor wel ontsnappen aan de al te eendimensionale conventies van de moderne wereld en die dus onze blik voor even enorm verruimen, zelfs oprekken tot voorbij ons begrip. Visioenen die bij Mulisch dan weer zijn geinspireerd op klassieke mythen (b.v. de Icarusmythe, de leer van de vier elementen) en op het sublieme in kunst en natuur. Maar tegelijk ook visioenen die (zoals de verteller zegt) wellicht lijken op een allergeheimste verrukking van de lezer zelf, een exaltatie dus die de lezer misschien al kent maar die hij (vanwege het ongrijpbare en onbegrijpelijke karakter ervan) niet heeft vastgehouden in zijn geheugen.

Een mooi pleidooi dus voor verbeeldingskracht: die van de schrijver, maar ook die van de lezer. Bovendien een verhaal dat die verbeeldingskracht behoorlijk stimuleert. Ik heb ook deze Mulisch dus weer met plezier gelezen.