Een schrijnend- komisch verhaal, vol dolende zielen en maffe humor
"Het Dalkey- archief" is O’Briens laatste en onbekendste boek, en volgens veel kenners ook zijn minste. Het heeft in elk geval niet de krankjorume humor en de ongeremd fantasievolle rijkdom van "At Swim- Two- Birds". Ook schijnt het gebruik te maken van veel motieven en personages uit "The third policeman" (een roman die tijdens O’Briens leven ongepubliceerd bleef), terwijl dat wel het veel betere boek schijnt te zijn. Volgens sommige recensenten kun je daarom "Het Dalkey- archief" beter ongelezen laten. Anderen zijn iets milder, en zeggen dat je "The third policeman" en "Het Dalkey- archief" samen zou moeten lezen. En dat laatste ben ik nu van plan te gaan doen. Want ik ken "The third policeman" nog niet, en ik amuseerde mij prima met "Het Dalkey- archief". Ondanks dat het voor O’Briens doen wat tam is, want ook een tamme O’Brien bevat nog steeds veel meer barokke dynamiek en maffe humor dan veel andere boeken.
Plaats van handeling is Dalkey, een ogenschijnlijk tamelijk gezapig kustplaatsje ongeveer 20 kilometer ten zuiden van Dublin. Maar in dat plaatsje woont de excentrieke, wellicht waanzinnige geleerde De Selby, die een uitvinding gedaan zegt te hebben waarmee hij de tijd kan stilzetten en waarmee hij de wereld kan vernietigen. Iets wat hij, uit bloemrijk geformuleerde walging van de schepping, ook vast van plan is te doen. Daar poogt de hoofdpersoon van deze roman, Mick, een stokje voor te steken, maar daadkrachtig is hij allesbehalve: zijn onmacht, zijn gedraal en zijn dolend niet-handelen zijn even komisch als aandoenlijk. Want hij is zo te zien helemaal weerloos tegen alle uitdagingen die het leven hem stelt. Ook is de roman goed gevuld met diverse vreemde verwikkelingen, afdwalingen en zijpaden. Bijvoorbeeld met een lange en bizarre dialoog tussen De Selby en de weer tot leven gewekte kerkvader Augustinus, waarin De Selby de kerkvader zeer het vuur aan de schenen legt over katholieke dogma’s als de erfzonde, en waarin Augustinus zich als een schuinsmarcheerder en totale kletsmajoor ontpopt die zichzelf “een heilige hypocriet” noemt. De Selby oppert later trouwens dat hij misschien niet met Augustinus sprak, maar met Beëlzebub, terwijl iemand anders droogkomisch oppert “Ik dacht dat het de kerstman was”. Maar wel staat voor De Selby vast dat Augustinus een “oren-aannaaiende kwartjesvinder” was en nog is, en Jonas (van Jonas en de walvis) noemt hij “een tamelijke kutkammer”. Dat weerhoudt De Selby en anderen niet van diepzinnige en fraai geformuleerde gedachten over pneuma en de heilige geest, over het illusoire karakter van de tijd, en over het Goddelijke zijn dat zich -net als het zijn van onze ziel- totaal onttrekt aan onze conventionele tijdbegrippen. Wel worden die diepzinnige gedachten steeds gecombineerd met droogkomische, soms blasfemische en vaak vermakelijke grappen. Vermakelijk is ook Micks ontmoeting met de allang gestorven James Joyce, die gewoon toch blijkt te leven, alleen dan wel als barman die niks meer te maken wil hebben met zijn eigen grootse werken, en die ineens lid wil worden van de door hem ooit zo beschimpte orde der Jezuïeten. En dan is er ook nog de vreemde, en heel onorthodox sprekende brigadier Fottrell die ervan overtuigd is dat fietsen en mensen zich bij intensief fietsgebruik met elkaar mengen, omdat hun moleculen nou eenmaal alle kanten opgaan behalve de goede. Wat dan bij mensen die half fiets zijn (of bij fietsen die deels mens worden) tot wel heel opmerkelijke resultaten leidt. En bij heren op damesfietsen al helemaal.
Dit levert ruim 200 pagina’s vol aanstekelijke mafheid op. Die bovendien op smaak wordt gebracht met allerlei ongebruikelijke krachttermen (wat dacht u bijvoorbeeld van “Godsakkernakendegodnondeju”), met veel whiskey en porter, en vooral met hele ladingen van terloopse meligheden. Bijvoorbeeld over het gezicht van Jack Downes, een personage dat ineens opkomt en maar zo weer uit het verhaal verdwijnt: “Het gezicht was sympathiek en uit alles sprak dat het gevormd was ergens in het binnenland, de woonstee van bekoorlijke koebeesten, luie teelzuchtige zeugen en het primitieve pluimvee van het ongerepte ei”. Of, als ongerijmde reactie op een student die klaagt dat inwonende studenten soms hun eigen pot moeten legen: “In mijn Egyptische tijd hadden we niet eens een pot. Wel eindeloos zand en onafzienbaar struiken”. Of, na een ingrijpende tocht die een deel van een ochtend duurde: “De ochtend was er nog steeds, even effen als ze hem hadden achtergelaten". Zelfs hooggestemde en poëtische beschrijvingen eindigen met een onverwachte platte grap: “Het gehele bovenhoofdse uitspansel werd ingenomen door het hemelgewelf, doorschijnend, ondoordringbaar, onzegbaar en onvergelijkelijk, met een fijn omlijnd eilandje wolk dat in alle kalmte voor anker lag op twee el rechts van de buitenplee van meneer Jarvis”.
Dat alles maakt "Het Dalkey- archief" aanstekelijk anarchistisch van stijl en vorm. Want door zijn niet aflatende stroom van droogkomische grappen wekt O’Brien sterk de indruk dat met alles ter wereld de spot gedreven kan en moet worden. Wat nog versterkt wordt door de tamelijk carnavaleske wijze waarop de anders zo respectabele kerkvader Augustinus optreedt en zichzelf te kijk zet. Of door het maffe optreden van Joyce, die zonder meer met respect voor zijn grote verdiensten als literator wordt beschreven, maar toch vooral als iemand waarom wij kunnen lachen. Bovendien is ook het verhaalverloop vol van onwaarschijnlijkheden, afdwalingen en terzijdes. En is er geen duidelijke ontknoping, geen bevredigende en dramatisch kloppende clou, geen einde waarmee alles mooi en logisch wordt afgerond. Lukt het Mick, ondanks al zijn gedraal, om De Selby te dwarsbomen? Tja, misschien wel, misschien niet. Lukt het Joyce om Jezuïet te worden? Tja, wie weet. Slaagt Mick erin om zijn relatie met zijn verloofde goed vorm te geven of juist op bevredigende wijze af te breken? Nou….. Ja en nee. Het blijft allemaal in de lucht hangen, net als de andere rare verhaallijnen van "Het Dalkey- archief". Alsof O’Brien ook de spot drijft met onze behoefte om een goed opgebouwd verhaal te lezen met kop en staart. En met onze behoefte aan één helder verhaal met één strakke lijn en thematiek.
Soms echter is de mafheid niet alleen maar om te lachen. Zo bedenkt Mick op enig moment het volgende over zichzelf en zijn vriend: “Hacketts hersens zaten in dezelfde knoop als de zijne. Ze waren net twee verdoolden die elkaar midden in de woestijn tegenkomen en elkaar zonder enige hoop naar de weg vragen”. En de vreemde brigadier Fottrell zegt het volgende over een kennis: “[D]esgevals heeft hij niet minder dan vijfendertig jaar zijn fiets bereden over ’s levens hobbelige hazenpad, de splijtgevlakte heuvelen op en af en de diepe greppelen in waar onder druk van de winter de weg de weg kwijtraakt”. Een maffe zin, waar ik breed van grijnzen moet, maar dat motief dat “de weg de weg kwijtraakt” resoneert tegelijk op pregnant wijze met het motief dat Mick en Hackett elkaar in de woestijn zonder enige hoop naar de weg vragen. De verteller heeft het, in een ogenschijnlijk nauwelijks relevant terzijde over de filosoof Vico, ineens over ons “levenslot op aarde – these, antithese, synthese, chaos”. Zegt hij daarmee niet dat elke synthese door chaos wordt opgevolgd? En dat alles dus onherroepelijk in chaos eindigt? Een chaos waarin iedereen vergeefs naar de weg vraagt, en waarin zelfs de weg de weg kwijt is? Fottrell doet, ter verdediging van zijn gedachte dat mensen en fietsen met elkaar mengen omdat hun moleculen in elkaars lichaam doordringen, de volgende uitspraak: “Neem een schaap. Wat is een schaap anders dan miljoenen rondwervelende minieme stukjes schaapheid die ingewikkelde stuipen trekken aan de binnenkant van het beest? Nou?”. Wat komisch is, maar tegelijk een nogal ontnuchterende gedachte over de oneindige deelbaarheid van wat een schaap tot een schaap maakt. En een mens tot een mens. Of een fiets tot een fiets. En over Mick wordt tegen het einde van de roman gezegd: “De gedachten in Micks hoofd leken heen en weer te slingeren als de grote tram zelf die hem naar Dalkey bracht, maar het ontbrak ze aan de vertrouwdheid en de voorbestemming van de oude tramwagon”. Zo onordelijk en onvoorspelbaar draaien en bewegen dus de gedachten in zijn hoofd. Even onordelijk en onvoorspelbaar als dat het hele verhaal verloopt.
Kortom: in "Het Dalkey- archief" is alles onaf en onvast, is iedereen op de dool, en is chaos ons levenslot. Wat komisch is en schrijnend tegelijk. Maar het omgekeerde is niet minder waar. Bovendien, misschien wordt bij O’ Brien het komische juist door het schrijnende versterkt. Zelf moest ik in elk geval vaak grijnzen of zelfs hardop lachen om dit komische maar soms ook schrijnende boek. Dus ik ben blij dat ik het gelezen heb, en ik begin nu meteen met "The third policeman".
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Nico van der Sijde
Gesponsord
Wanneer zijn ploeg vastloopt door een reusachtig bot, gaat Boer Boris samen met Berend en Sam op onderzoek uit. Van welk dier zou dit bot kunnen zijn? Een cavia? Een marmot?
Marie zit op de beste school van de wereld met de allerliefste juf. Als haar klas uitgenodigd wordt om een week te ruilen met een andere klas, logeert Marie zelfs in een villa met zwembad en paarden.
De TikToks die geheimen van leerlingen én docenten onthullen, zijn enorm populair op Lauries school. Maar is het wel echt ongeluk als een meisje uit een van de sappigste TikToks om het leven komt?
Met zeven sleutels kan een bont gezelschap reizigers de schat van de meedogenloze Roverkoning in handen krijgen, als ze langs de zeven bewakers kunnen komen.
Noura leeft met een groot geheim – haar moeder mag absoluut niet ontdekken dat ze bij volle maan in een weerwolf verandert. En dan is er nog dat andere grote geheim ...
Als het afbrokkelende gebouw van Brams middelbare school wordt gesloten, moet hij ergens anders heen dan zijn beste vriend, Theo Thorbecke. Kunnen ze de school nog redden?
De kikkertjes maken weer met veel plezier en humor hun stripboeken. Met hun opbrengsten kunnen ze snoep kopen. Of kunnen ze het beter samen aan iets anders besteden?
Waakgorgel Jukko vertelt de Waakgorgeltjes-in-Opleiding en Melle dat er boven de poolcirkel een groot leger Brutelaars oprukt. De verdedigende Gorgels vallen allemaal in slaap.
Drie tieners bekennen de moord op Mirza. Alle drie hebben ze een motief, maar slechts een van hen is de dader. Wie viel Mirza aan op het feest? Wie is de mystery guest?
Er is een landelijke internetstoring en nu kunnen Quinn en Aaron geen huiswerk maken. Ze moeten een voldoende halen, anders moeten ze stoppen met hun videokanaal.
Een ode aan de allesoverstijgende kracht van vrouwenvriendschap en een intiem portret dat een nooit eerder getoonde kant van Marilyn Monroe laat zien.
Als haar vader haar herinneringen vertelt die niet rijmen met de geschiedenis zoals zij die kent, gaat Olga twijfelen over haar achtergrond.
Dit is het sensationele verslag van hoe Red Bull luidruchtig de Formule 1-wereld instapte en steeds succesvoller werd om uiteindelijk de sport te domineren met Max Verstappen.
Twee advocaten, de een wit, de ander zwart, proberen hun ten onrechte beschuldigde zwarte verdachte van de doodstraf te redden.
Tijdens een roerige debatavond aan de universiteit in Kiev verklaart Dani's jeugdvriend Pavel dat het socialisme dood is. Wanneer Pavel vervolgens verdwijnt, gaat Dani naar hem op zoek.
Journalist Gina deed jarenlang verslag van oorlogen over de hele wereld, maar sinds kort is ze correspondent in Rome. Na een zwoele zomeravond belandt ze in bed met haar jeugdvriend Okke.
Wanneer Poppy anonieme brieven ontvangt, betrokken is bij een ongeval en verrast wordt door een groot geldbedrag, wordt haar veerkracht zwaar op de proef gesteld.
Schrijfster Keet ontdekt dat de eigenaresse van een sjofele strandtent waar ze graag komt, illegaal onderdak biedt aan een groepje jongeren.
Bruce Cable, de extravagante boekhandelaar die zijn winkel bestiert op Camino Island, en de groep schrijvers die hij om zich heen heeft verzameld staan voor een nieuwe uitdaging.
Tanya, een Britse exchange student, komt een jaar lang in het gezin van Natalie en Matt wonen in hun luxe huis in Los Angeles. Ze begint steeds meer te lijken op hun overleden dochter Anabel.
Wanneer haar buurvrouw Kira dood wordt aangetroffen denkt iedereen aan zelfmoord. Maar Nancy is ervan overtuigd dat er kwade opzet is.
Amsterdam, 1824. In de kinderkolonie heerst een hard regime van tucht en discipline. Samen maken Karel en Lize een plan: proberen te ontsnappen uit Veenhuizen ...
Cornelisse en Wertheim selecteerden de mooiste en indrukwekkendste verhalen uit 12,5 jaar Echt gebeurd. Ook op papier beklijven deze verhalen. Een feest om te lezen!
Het team is een oude sekte op het spoor als plotseling de cold case roodgloeiend wordt: een jonge vrouw is sinds een paar dagen spoorloos verdwenen...
Pim Franssen beschrijft zijn reis vol beproevingen van twee jaar en twee dagen door 26 Afrikaanse landen in een oude Land Cruiser.
Over vergeving, spijt hebben van altijd maar doorgaan, het plezier van simpel leven en de kracht die schuilt in gewoon geluk.
Op Ivy's safari’s worden dieren alleen gefotografeerd. Ze stuit daarbij op verzet van de andere witte jagers, maar ze zet vastberaden door.
De zeventigjarige Cecilia kijkt ernaar uit de zomer ongestoord aan de kust door te brengen. Dit plan wordt echter verstoord als ze een onverwachte gast aantreft.
Met zijn kenmerkende opgerolde sokken, zijn taaiheid en wilskracht hoort Søren Lerby bij de absolute boegbeelden van het voetbal.
Als de jonge Ned Maddstone zich na een uit de hand gelopen grap op school plots in een streng bewaakte gevangenis bevindt, ziet de toekomst er veel minder rooskleurig uit.
Als je het lastig vindt om je gewoontes te veranderen, ligt dat niet aan jou. Slechte gewoontes blijf je herhalen, omdat je de verkeerde methode gebruikt.
Miljardair Georg zoekt hulp bij zijn vriend Joe Carling, voor zijn spoorloos verdwenen kleinzoon en enige erfgenaam. Iemand heeft er baat bij heeft als Filip nooit gevonden wordt …
Dumouin wordt geconfronteerd met plekken waar nederlagen, crashes en rivalen een voedingsbodem bleken voor twijfels, frustraties en onzekerheden.
Het jaar van Gwen van Poorten varieerde van paddoceremonies tot botox, van met je partner naar Burning Man en je daar verloven tot het verbreken van die verloving.
Qmusic-dj en brandweerman Tom geeft aan de hand van heftige, verdrietige, leuke en soms idiote verhalen een eerlijk en inzichtelijk beeld van het leven van een brandweerman.
