Een vroeg pareltje van Roth

"Hotel Savoy" was het eerste boek van Joseph Roth. Het is ook het favoriete Roth-boek van Roth-liefhebbers als Wim Brands, Tommy Wieringa en Claudio Magris. Zelf vind ik "Radetzkymars" en ook b.v. "De kapucijner crypte" duidelijk sterker, maar ik snap de fans van "Hotel Savoy" geloof ik wel: het is een buitengewoon sfeervol en gevoelig boekje, vol ongrijpbaar maar zeer ontroerend heimwee, en -zoals altijd bij Roth- vol met meesterlijke zinnen.

Het verhaal wordt verteld door Gabriel Dan, een oud-soldaat en krijgsgevangene die volkomen berooid terugkeert uit de oorlog en die zijn intrek neemt in Hotel Savoy. Maar eigenlijk wordt er helemaal geen verhaal verteld: je krijgt als lezer een reeks opmerkelijk pregnante sfeerbeelden geoffreerd zonder plot, ongrijpbaar als een windvlaag, en tegelijk erg intens van ingehouden gevoel. Prachtig is hoe het hotel op de eerste pagina's oprijst als belofte van geluk: "Het belooft water, zeep, closet met waterspoeling, een lift, kamermeisjes met witte kapjes, vriendelijk blinkende nachtspiegels als kostelijke surprises in bruin betimmerde kastjes, elektrische lampen die uit roze en groene kappen opbloeien uit kelken, rinkelende bellen die aan een druk met de duim gehoorzamen, en met dons gevulde dekbedden die opbollen en met vreugde klaarstaan om het lichaam op te nemen". Maar even prachtig is de verlorenheid en het heimwee van Gabriel Dan en andere personages, hun thuisloosheid, hun gevoel dat Hotel Savoy alleen een onvolkomen en uiterst tijdelijk thuis is, niets meer dan een tussenstation in een ongewisse reis, en tegelijk alles wat ze hebben. In en rondom dat hotel grijpen armoe en economische crisis bovendien steeds meer om zich heen, en desillusie evenzo. Dat wordt niet van de daken geschreeuwd, en ook niet tot in detail beschreven, maar weergegeven in treffende sfeerbeelden als: "Iemand beweegt zijn armen en gelooft dat het vleugels zijn en dat hij zich het volgende ogenblik, volgende maand, volgend jaar boven de laagvlakte van de wereld zal verheffen". Of: "Zijn vrouw slaapt met een ander, zijn kinderen herkennen hun doodgewaande vader niet meer - hij is iemand anders geworden en alleen de hond kent hem, een hond, een schepsel zonder vaderland".

Wonderbaarlijke schrijver toch, die Joseph Roth. Dit is het vijfde boek op rij dat ik van hem lees, en nog heb ik er geen genoeg van. Prachtig hoe hij van een gewoon donzen dekbed of het kapje van een kamermeisje een symbool maakt van jubelend geanticipeerd geluk. Schitterend is hoe tegelijk de tijdelijkheid die eigen is aan elk hotelverblijf uitgroeit tot symbool voor het rusteloos dwalen van Gabriel Dan en zijn lotgenoten. Ongehoord ontroerend is hoe Roth hun heimwee en ontheemdheid invoelbaar maakt met zijn uiterst precieze en sensitieve zinnen. Ik ben kortom nog steeds blij dat ik kort geleden besloot een stapeltje Roth te lezen en herlezen, en ik ga daar nog wel even mee door.