Liefde die sterker is dan de dood

Ik heb vrij veel Mulisch gelezen dit jaar, en ook dit boek vond ik weer veel duimen waard. Wat mij meer en meer begint te intrigeren is hoe bepaalde motieven steeds weer terugkeren bij Mulisch, terwijl elk boek toch weer heel anders is dan al zijn andere.

Dit boek draait om een wel heel origineel soort driehoeksverhouding, waarin twee noodlottig lesbisch verliefden, Laura en Sylvia, en de ex van een van hen een doorslaggevende rol hebben. Ook een onmogelijke kinderwens van de twee vrouwen speelt een bepalende rol, een kinderwens die (door zelfopoffering van een van die twee vrouwen) bijna wordt verwezenlijkt maar die door het wrekend noodlot in de knop wordt gebroken. Zoals de hele liefde tussen de twee vrouwen van meet af aan ten dode gedoemd lijkt. Ik ga niet vertellen hoe, want dan zou ik te veel verraden over de zo aantrekkelijk verrassende plot. Maar het hele verhaal is een grote terugblik van een van de twee vrouwen, op reis naar haar gestorven moeder en terugblikkend op de teloorgegane en door haarzelf nu pas enigszins begrepen liefdesverhouding. Als lezer weet je meteen dat het om een tragedie gaat, maar niet hoe die tragedie zich zal ontrollen.

Dat maakt het verhaal erg spannend. Bovendien is de intensiteit van de liedesgeschiedenis erg meeslepend opgeschreven. Vooral de pijn die Laura voelt als zij door Sylvia is verlaten, en de wijze waarop zij juist dan overal Sylvia's beeld meent te zien. 'Soms was het of Sylvia zich aan de hele wereld meedeelde. Op een avond legde zich een onbedaarlijke zonsondergang over het Leidseplein met de schouwburg, zoals ik nog niet eerder had gezien in de stad. De gebouwen en het verkeer werden opgetild naar een ademloos bestaan, waarin zij minutenlang veranderden in een sprookjesachtig proces. Dakramen zonden oranje signalen uit, traimrails werden van goud. Daar stond ik tussen en bewoog mij niet meer. Sylvia, dacht ik, Sylvia. Ik bleef staan tot alles belandde in een zacht violet, en toen plotseling teruggleed in het heldere grijs, waaruit het was voortgekomen'. Prachtig vind ik dat: voor even wordt de wereld door het smartelijk liefdesgevoel getransformeerd en boven zichzelf uitgetild, om daarna weer onherroepelijk in het grijs te verzinken. Om zulke intense liefde gaat het dus: liefde die, althans voor even, sterker is dan de dood.

Mulisch stopt zoals gewoonlijk allerlei verwijzingen in het verhaal: onder meer naar Orpheus die zijn verloren geliefde zocht in de onderwereld, naar troubadours voor wie liefde een ontwrichtende en bovenwereldse kracht was, naar de wereld van Griekse en ook Egyptische Goden. En ook naar de Griekse tragedie, waar mensen uit elkaar worden gerukt door de confrontatie met het goddelijke dat hen overstijgt. Mulisch ziet (als ik hem goed begrijp) mythen en Godsbeelden niet als objectieve waarheden, maar wel als belangrijke elementen van de menselijke fantasie. In mythen en Godsverhalen geven we als het ware vorm aan potenties in onszelf, aan verlangens die 'in werkelijkheid' onmogelijk zijn en dus ALLEEN in de fantasie bestaan. Of ook aan onbeheersbare en onkenbare oerkrachten, raadsels die we niet doorgronden, maar die we door middel van mythen min of meer zichtbaar kunnen maken. En ALS fantasiebeeld, ALS vormgeving van iets dat 'het werkelijke' ontstijgt, zijn zulke mythen volgens Mulisch even essentieel voor het menselijk bestaan als 'de werkelijkheid'. Vandaar dus al die verwijzingen naar mythen, ook in Twee vrouwen. En die geven nog weer extra diepte aan de liefdesgeschiedenis. Sylvia wordt door Laura 'een hiëroglyfe' genoemd: een term die naar cryptische raadsels verwijst en de wereld van de Egyptische goden. Ze wordt ook een 'Sfinx' genoemd, en in feite is heel het verhaal van Laura een zoektocht naar haar verloren geliefde Sylvia in de onderwereld van de dood. Wat weer te vergelijken is met de mythische zoektocht van Orpheus naar Euridice, of die van Gilgamesh in de onderwereld naar Enkidu. En Sylvia is het hele verhaal door een mythische oerkracht, door Laura ervaren als een 'wreed raadsel'. 'Overschrijden, je eigen bedoelingen overschrijden. Uit de dag in de nacht komen, je eigen nacht, waar een ander nooit geweest is'. Dat is volgens een met Laura bevriende schrijver de essentie van het schrijven. En dat is ook wat Mulisch hier volgens mij doet.

Deels is Twee vrouwen gewoon een originele, maar realistische en psychologisch herkenbare liefdestragedie, die nog goed geschreven is ook. Maar tegelijk wordt in die liefdesgeschiedenis een mythische intensiteit bereikt: het gaat dan om liefde als een bovenmenselijke oerkracht. De liefde tussen Laura en Sylvia is dus menselijk EN meer dan menselijk. Iets soortgelijks geldt trouwens voor het verlangen van Laura naar eenwording met haar gestorven vader (tegelijk een onmogelijke wens om terug te keren naar de oorsprong van voor de geboorte), voor de worsteling van Laura met haar moeder, en vast ook voor allerlei andere motieven die ik niet heb gezien. In elk boek tovert Mulisch ons de wereld voor als intrigerend raadsel, een raadsel dat hij nog wil vergroten. En ook in Twee vrouwen slaagt hij daarin naar mijn smaak weer met vlag en wimpel.