Een thuis ver van huis?

Ons beeld van het Wilde Westen is vooral gevormd door films waarin stoere cowboys vuurgevechten aangaan en op hun paard door desolate stadjes trekken. De debuutroman van C. Pam Zhang speelt zich af in deze herkenbare setting, maar voegt er iets aan toe. Al wat goud op de bergen is, vertaald door Anne Jongeling, vertelt het verhaal vanuit een groep die je niet direct associeert met deze periode uit de Amerikaanse geschiedenis: Chinese migranten.

In het eerste deel van het boek word je direct met dit vertrouwde en nieuwe perspectief geconfronteerd. De jonge Lucy en Sam trekken op het hoogtepunt van de goudkoorts door een onherbergzaam gebied. Door de beeldende natuurbeschrijvingen sta je meteen met beide voeten in het desolate westen van de Verenigde Staten.

'Om dit alles heen het oneindige gouddooraderde berglandschap, waar het hoge, verschroeide gras de armetierige kampen verbergt van goudzoekers en indianen, hordes vaquero’s, reizigers, outlaws, en de mijn, en meer mijn, en verder, en verder.'

Door deze poëtische typeringen voelt het landschap voortdurend als een extra personage in het boek, want door de uitgestrektheid en de onvoorspelbare weersomstandigheden is het altijd op een broeierige manier aanwezig. Ondanks dat deze beschrijvingen soms iets te veel de overhand krijgen, laat Zhang hiermee de kracht van de natuur zien. Dit natuurgeweld heeft soms verstrekkende gevolgen voor de personages, bijvoorbeeld als de mijnen in het stadje waar de familie woont volstromen door de regen, en alle mannen direct zonder werk en inkomen zitten. Het landschap is daardoor ook voortdurend verbonden met de plot van het verhaal.

De sfeer en de setting zijn snel duidelijk, maar aan dit vertrouwde beeld wordt een nieuw element toegevoegd. Beide kinderen zijn aan het begin van het boek op zoek naar een plek waar ze het lichaam van hun vader kunnen begraven. Ze zijn daarbij wel gebonden aan een aantal traditionele Chinese regels en gebruiken. Zoals hun moeder hen heeft geleerd:

'zilver en water mogen een geest dan een poosje behoeden voor bezoedeling, een thuis biedt de geest een haven. Een thuishaven behoedt de geest voor dolen, en rusteloos terugkeren, keer op keer, als een soort trekvogel.'

Ondanks dat beide kinderen in Amerika zijn geboren, is het thuisland van hun moeder nooit ver weg. Dit wordt benadrukt door zichtbare kenmerken, zoals hoe andere personages reageren op het Aziatische uiterlijk, maar vooral door het belang dat de familie hecht aan Chinese omgangsvormen, geschiedenis en gebruiken. Zo loopt bijvoorbeeld het beeld van de tijger als een rode draad door het boek. Een symbool dat vooral voor Ma verbonden is met geluk en het vinden van een thuis.

In dit spanningsveld, van een herkenbare westernsetting gecombineerd met Chinese gebruiken, stelt Zhang twee belangrijke vragen. Wie bepaalt welke personen of gebeurtenissen in de geschiedschrijving belangrijk zijn? En is identiteit altijd verbonden met het gebied of land waar je opgroeit? Het knappe is dat nergens een antwoord wordt opgedrongen, maar door de structuur van het verhaal krijg je steeds meer puzzelstukjes aangereikt om zelf een mening te vormen. Naast dat je Lucy en Sam ziet opgroeien tot zestienjarigen, verschuift het vertelperspectief in het middenstuk van het boek naar hun ouders. Je ziet hoe ze elkaar hebben ontmoet en snapt steeds beter hoe hun karakters zich hebben gevormd. Spanningen, eigenaardigheden en karaktertrekken van hun ouders waar Lucy en Sam zich later aan ergeren of over verbazen, zijn door deze achtergrondinformatie beter te begrijpen.

Met haar debuutroman laat Zhang zien dat ze een talentvol verhalenverteller is, die niet bang is om grote thema’s als identiteit en familieverhoudingen aan te snijden. Haar durf om het klassieke westernverhaal te combineren met de geschiedenis van een onderbelichte groep, maakt van Al wat goud op de bergen is vooral een verfrissend en inclusief verhaal.