Alledaagsheid als maatschappijkritiek

Wie ooit op een bruiloft is geweest, heeft het chanson vast wel eens gehoord: Les lacs du Connemara. Vergezeld van het zwaaien met zakdoeken wordt de liefde van het getrouwde stel kracht bijgezet door de zingende gasten. Naast de bruiloft die in het lied wordt bezongen, komt ook de jarenlange strijd van de Ieren voor een beter leven aan bod. De titel Connemara past dan ook perfect bij de nieuwe roman van de Franse schrijver Nicolas Mathieu, vertaald door Reintje Ghoos en Jan Pieter van der Sterre, waarin strijd, nostalgie en liefde centraal staan.

Op het eerste gezicht is het boek vooral een liefdesgeschiedenis van Helene en Christophe. Ze zijn allebei begin veertig en hebben na hun middelbare schooltijd geen contact meer gehad. Uiteindelijk lopen ze elkaar in het slaperige Franse provinciestadje Epinal, waar ze allebei wonen, tegen het lijf. Ondanks dat je beide personages de hele roman volgt, is hun ontluikende relatie vooral het middel waarmee Mathieu de huidige Franse maatschappij beschrijft. Zonder enig waardeoordeel zet de auteur voor even de schijnwerpers op deze mensen en hun strubbelingen, waarbij hun doodgewone denkwijzen en handelingen de huidige machtsverhoudingen in Frankrijk haarscherp weergeven. ‘Het land was die vreselijke snelkookpan geworden die elk moment kon ontploffen en waar al tientallen jaren lang de verschrikkelijke stoofpot in sudderde van ontkenning en doofheid, van wrok en verdriet, van angst voor morgen en van ongeneeslijke heimwee.’

Vooral de tijdsprongen in het boek, tussen het huidige leven van Helene en Christophe en hun jeugd, werken goed om zowel met een gevoel van nostalgie terug te kijken, als te verklaren waar hun hedendaagse onvrede vandaan komt. Bij beide hoofdpersonen lag de wereld als tiener aan hun voeten: Christophe als succesvol ijshockeyspeler bij het plaatselijke team, Helene als ambitieuze zakenvrouw, die niet kon wachten om de provincie te verlaten. Het is knap dat de desillusie over hun huidige leven nooit te zwaar op de hand ligt. Dit komt omdat de auteur deze feilloos weet te verbinden aan grotere krachten die in de hedendaagse maatschappij spelen. Hoe hard Helene bijvoorbeeld ook werkt, ze wordt als vrouw, en met een universiteitsdiploma uit de provincie, nooit echt serieus genomen door haar collega’s en manager. Door de mensen die aan de touwtjes trekken wordt er vooral waarde gehecht aan rijkdom, sociale status en wat je hebt bereikt in de hoofdstad Parijs. Hierdoor voel je de verloren strijd en machteloosheid van verschillende personages in dit boek, die door hun afkomst of waar ze vandaan komen door anderen niet de kans krijgen om boven hun verleden uit te stijgen.

Voor de oplossing van deze ongelijkheid wordt door niemand in Epinal meer naar de politiek gekeken. In deze meer algemene, politieke beschrijvingen schiet Mathieu net uit de bocht. Wanneer er in het boek bijvoorbeeld wordt verwezen naar verkiezingen, kan de auteur het niet laten om een waardeoordeel over vooral rechtse politici door te laten klinken, iets wat hij in de rest van de roman zo kundig weet te ontwijken door te focussen op de alledaagse levens van zijn hoofdpersonen. Over een opkomende presidentskandidaat, waar iedereen opeens heel enthousiast over is: 'deze ex-bankier, deze tovenaarsleerling van het soort waar Frankrijk op kickt, onberisperispelijk in zijn tot op de milimeter passende maatpakken, zonder schulden, zonder duister verleden, een man die vergeleken werd met Mozart en die in een vrij geconcentreerde vorm iets typisch voor die tijd vertegenwoordigde: een duidelijke geobsideerheid door efficientie.'

De kracht van Connemara zit juist in die banaliteit en de manier waarop bijna nooit wordt opgelegd hoe je over gebeurtenissen in het leven van Christophe en Helene moet denken. Juist doordat hun levens zo herkenbaar zijn, begrijp je na het het lezen van dit boek beter welke sentimenten er op dit moment in Frankrijk leven. Net als in de chanson waar het boek zijn titel aan ontleende, is het leven voor iedereen een voortdurende strijd, waarin liefde soms de boventoon voert.