Domweg gelukkig in de buurtsupermarkt

De Japanse Sayaka Murata debuteerde op haar vierentwintigste en won in haar thuisland verschillende prestigieuze literaire prijzen. Ondanks dit succes werkte ze overdag bijna twintig jaar achter de kassa van een buurtsupermarkt in Tokyo. In deze omgeving speelt ook haar succesvolle roman Convenience Store Woman (vertaald als Buurtsupermens) zich af, waarvoor de schrijfster onder andere putte uit haar eigen ervaringen op de winkelvloer.  

De zesendertigjarige Keiko werkt al vanaf haar achttiende in de winkel. Wat ooit begon als een bijbaantje naast haar universitaire studie, is langzaam uitgegroeid tot een manier van leven. Ze voelt zich thuis achter de kassa en houdt met een scherp oog de voorraad en de netheid van de winkel in de gaten. Ook de standaardbegroeting waarmee iedere klant wordt verwelkomd, herhaalt ze al jaren vol overgave: irasshaimasé!  

Het ritme van de winkel helpt Keiko om haar draai te vinden in de veeleisende Japanse maatschappij. Dit heeft ze moeten leren, want uit flashbacks blijkt dat ze als kind vaak sociaal ongewenst gedrag vertoonde. In de kleuterklas treuren de andere kinderen bijvoorbeeld om een dood vogeltje, terwijl Keiko het beestje naar haar moeder brengt en voorstelt om het op te eten: ‘Daddy likes yakitori, doesn’t he? Let’s grill it and have it for dinner!’ Door dit soort incidenten twijfelen haar ouders en zusje eraan of ze zich als volwassene staande kan houden in de maatschappij, omdat haar gedrag door anderen wordt bestempeld als abnormaal. Keiko kiest er daardoor voor om zich zoveel mogelijk afzijdig te houden, zodat ze niets fout kan doen. ‘I basically spent my free time alone, and didn’t talk to anyone in private at all.’    

Dit is precies het spanningsveld waar het in Convenience Store Woman om draait. Keiko is tevreden met haar leven, maar ze moet constant opboksen tegen de verwachtingen van anderen. Nu ze de dertig ruimschoots is gepasseerd vindt de buitenwereld dat ze hogerop moet, zowel in haar werkzame leven als privé. Langzaam dringt het tot haar door dat als ze zich niet aanpast aan de normen en waarden van de meerderheid, ze nooit wordt geaccepteerd.

‘The normal world had no room for exceptions and always quietly eliminates foreign objects. Anyone who is lacking is disposed of. So that’s why I need to be cured. Unless I’m cured, normal people will expurgate me.’

Het boek draait dus niet om grote plotwendingen, maar om het gedrag van Keiko en de invloed van de maatschappij op haar leven. Met een hoofdpersoon die geen interesse heeft in de vanzelfsprekende dingen die iedere dertiger nastreeft, schopt Murata tegen heilige huisjes, zoals professionele ambitie, het aangaan van relaties en jezelf voortplanten. Ondanks dat de buitenwereld zo’n grote rol speelt, wordt het verhaal alleen vanuit het oogpunt van Keiko verteld. Door deze keuze merk je dat ze ‘duidelijke’ signalen van mensen om haar heen niet oppikt. Deze vertelwijze doet je twijfelen: gedraagt Keiko zich echt zo gek of heeft de samenleving geen geduld voor mensen die geen sociaal wenselijk gedrag vertonen?  

Na afloop blijft niet het excentrieke gedrag van Keiko je bij, maar de druk die wij onszelf opleggen om in duidelijke hokjes te passen. Als je niet aan deze eisen voldoet, word je als mislukt bestempeld en moet je sterk in je schoenen staan om die sociale druk naast je neer te leggen. Murata heeft een hoofdpersoon gecreëerd die niet buigt of barst in haar streven naar geluk, ongeacht de goedbedoelde adviezen van anderen. Door deze herkenbare thematiek is het niet verwonderlijk dat Convenience Store Woman internationaal succes oogst, want met verwachtingen van buitenaf hebben we allemaal te maken. Soms heb je een klein verhaal nodig om je daar weer even bewust van te worden en in dat streven is Murata wonderwel geslaagd.