De kracht van creativiteit

Meer dan een eeuw na de dood van de beroemdste telg uit de Van Gogh-familie lijkt alles over het domineesgezin uit Zundert wel gezegd. Toch brengt Pauline Vijverberg in de historische roman De achtste zonnebloemen een vergeten stukje familiehistorie aan het licht. Zij vertelt het verhaal van Vincents jongste broer Cor, die op tweeëntwintigjarige leeftijd naar Transvaal in de Zuid-Afrikaansche Republiek emigreert.

Cor staat symbool voor veel Nederlanders die aan het einde van de negentiende eeuw naar Zuid-Afrika vertrokken. In Pretoria raakt hij al snel bevriend met andere migranten, waaronder de hoofdpersonen uit dit boek: entomoloog Jacobus Swierstra en de zusjes Niesje en Geesje Kwak. Niesje en Jacobus trouwen, waarna je vanuit hun perspectief een inkijkje krijgt in het gezin en het dagelijks leven in Zuid-Afrika. Cor verdwijnt door deze vertelwijze niet van het toneel, want in de eerste jaren speelt hij een belangrijke rol in zowel het leven van de zusjes Kwak als van Jacobus.

Net als in haar eerdere boeken verweeft Vijverberg ook nu op een knappe manier feit en fictie. Het verhaal is ingebed in historische gebeurtenissen als de Tweede Boerenoorlog, maar ook de meeste personages hebben echt bestaan. Zo is Geesje het beroemde model in de kimonoschilderijen van Breitner en hebben Cor en Jacobus tijdens de oorlog echt samen in het Hollanderkorps gevochten.

Het fictieve sausje dat Vijverberg aan deze feiten toevoegt, is de prachtige lofzang op kunst en creativiteit. Niesje houdt van schilderijen en muziek, maar ook haar dochter Aafke wordt bevangen door kleuren en geluiden. Op een krachtige manier krijg je mee hoe beiden naar de wereld om hen heen en naar kunst kijken.

'Zie je dat de zonnebloemen drie verschillende kleuren geel hebben? Zie je hoe dat met een paar energieke penseelstreken is geschilderd? Zie je die krachtige kolkende beweging? De kleurcontrasten? Het is net of de wind er doorheen waait. En zelfs op een donkere, regenachtige dag als vandaag geeft het schilderij licht.'

Als Vijverberg de tijd neemt om de gevoelswereld van haar personages onder woorden te brengen, is ze op haar best. Het sterkste voorbeeld is wanneer Jacobus zijn trauma’s uit de oorlog opschrijft. De verschrikkelijke gebeurtenissen worden afgezet tegen haast alledaagse, menselijke emoties. Zo behoudt Jacobus na een allesverwoestend gevecht oog voor zijn grote passie, de natuur.

'Ik zag langs de weg een kievit op de grond trappelen om de wormen naar boven te lokken. Een regendans. Het was zoiets surrealistisch, in al zijn eenvoud. Een vogel, die niet weet dat het oorlog is. Toen wist ik dat ik het zou halen.'

Ondanks deze prachtige observaties voelt de snelheid waarmee de plot wordt verteld uit balans. Dit komt vooral omdat het verhaal geen duidelijke focus heeft. Gaat het nu om het beroemde schilderij dat Cor in bruikleen geeft, de trauma’s waarmee Jacobus kampt na de oorlog of de familieverhoudingen in het gezin van Jacobus en Niesje? Deze en andere onderwerpen komen nergens op een logische manier bij elkaar. Dit komt omdat in de eerste helft van het boek tijd wordt genomen om de gevoelswereld, problemen en drijfveren van personages uit te werken, maar er uiteindelijk te weinig aandacht is voor de afwikkeling. De abrupte manier waarop sommige hoofdstukken in de tweede helft van het boek eindigen, versterken dit haastige gevoel.

Net als in haar eerdere werk focust Vijverberg zich ook in deze roman op verschillende persoonlijke verhalen waaruit de eeuwenlange verbondenheid tussen Zuid-Afrika en Nederland naar voren komt. Het lezen van De achtste zonnebloemen maakt vooral nieuwsgierig of ze voor een volgend verhaal weer een boeiende, ‘vergeten’ geschiedenis weet op te sporen.