Hoogmoed komt voor de val

Acht jaar wachten op een boek, waarvan je de uitkomst al weet: voor deze opgave stonden fans van de Cromwell-trilogie van Hilary Mantel. In 2012 werden ze achtergelaten met de onthoofding van Anne Boleyn, nu was het tijd voor de ondergang van de hoofdpersoon zelf. De vraag die boven dit slotstuk hangt is dan ook niet wat er gaat gebeuren, maar of Mantel in De spiegel & het licht weer het niveau haalt van de eerdere boeken in deze serie.

De zoon van de smid is in het laatste deel van deze trilogie tot grote hoogte gestegen, maar hoe groter je macht aan het hof van Henry, hoe dieper de val. Alles wat Cromwell doet, ligt onder een vergrootglas en de koning is nog wispelturiger nadat zijn geliefde Jane is overleden. Wat volgt zijn twaalfhonderd duizelingwekkende pagina’s waarin het net rond Cromwell zich steeds verder sluit. Zijn meest noodlottige besluit is zijn keuze voor Anna van Kleef, de vierde vrouw van Henry, waarmee Engeland een bondgenootschap met de Lutherse vorstendommen in Duitsland sluit. In deze beslissing zijn de drie pijlers besloten die uiteindelijk de val van Cromwell inluiden en die in dit boek voortdurend terugkomen: het veranderde politieke strijdtoneel, religie en zijn toenemende macht aan het hof.

In de eerste hoofdstukken lijkt het alsof er geen tijd is verstreken, want de draad wordt opgepakt met de afwikkeling van de executie van Anne Boleyn. Voor lezers die het einde van Het boek Henry niet meer helder op het netvlies hebben, schetst Mantel door middel van terugblikken op sublieme wijze wat aan dit doodvonnis voorafging, zonder in herhaling te vallen. Op deze manier word je weer direct meegezogen in het politieke gekonkel aan het hof, maar ook in de gedachtegang van Cromwell, bijvoorbeeld door hoe hij de executie samenvat: ‘ze mag dan dood zijn, maar ze kan mij nog altijd maken en breken.’

In tegenstelling tot de voorganger in de serie bestrijkt dit boek geen luttele maanden, maar een tijdperiode van vier jaar. Mantel doet recht aan alle gebeurtenissen en personages die in deze periode een hoofdrol spelen, waarbij regelmatig prachtige verwijzingen naar mythologie, Engelse volksverhalen en Cromwells eindigheid terugkomen. Wanneer hij terugblikt op de verbranding van een vrouw die op hem als jonge jongen veel indruk heeft gemaakt, denkt hij: ‘niets biedt je bescherming, niets. In laatste instantie helpt rang nog stand. Er staat niets tussen jou en het vuur.’

Toch is dit langere tijdsbestek soms ook een valkuil. Door recht te doen aan alles wat er op politiek vlak gebeurt, sleept het verhaal zich in het middenstuk een beetje voort, vooral omdat er aan de positie van Cromwell aan het hof niet veel verandert. Hij stijgt nog meer in rang, maar politieke mede- en tegenstanders weten hem nog steeds te vinden om hun wensen en verlangens kenbaar te maken. Mantel is in dit boek dan ook op haar best wanneer ze inzoomt op de tijd die Cromwell doorbrengt in de Tower, voorafgaand aan zijn executie. Door haar hoofdpersoon in honderd pagina’s terug te laten kijken op zijn leven, weet ze de essentie van zijn klim naar de macht te vatten, inclusief alle emoties. ‘Ik heb mijn verlangens nooit ingetoomd, zoals ik ook mijn inspanningen nooit hebt beperkt, waardoor ik nooit heb gezegd: genoeg, ik ben zo voldoende beloond.’

Dit slotstuk is wederom een huzarenstukje waarmee Mantel een krachtige punt zet achter de grootste uitdaging van haar schrijfcarrière. De grote vraag die liefhebbers na het omslaan van de laatste pagina van deze trilogie rest: Hilary Mantel, what’s next?