Prachtig inkijkje in Victoriaanse vrouwenlevens

Anderhalve eeuw na de moord op vijf vrouwen in Whitechapel is het grote publiek nog steeds gefascineerd door seriemoordenaar Jack the Ripper. Wie nu de Londense wijk bezoekt, kan mee op een toer langs alle moordlocaties of fish-and-chips eten bij Jack the Chipper. Hoewel de interesse voor de onopgeloste misdaden blijft, is deze vooral gericht op de nooit gepakte dader. Zijn slachtoffers worden vaak in een bijzin afgedaan als: het waren maar prostituees. Historicus Hallie Rubenhold geeft Polly, Annie, Elizabeth, Kate en Mary Jane in De vijf van Whitechapel, vertaald door Marieke van Muijden, wel een gezicht. Dit resulteert in een prachtig gedetailleerde geschiedenis over de positie van de vrouw in het Victoriaanse tijdperk.

Al vanaf de inleiding valt op dat de auteur je haast letterlijk aan de hand neemt om je een inkijkje te geven in negentiende-eeuws Engeland. Dit komt vooral door haar minutieuze, haast zintuigelijke schrijfstijl en uiterst zorgvuldig bronnenonderzoek. Door onder andere het uitpluizen van politiedossiers, krantenartikelen en getuigenissen, waan je je samen met de vrouwelijke hoofdpersonen in pubs, fabrieken en achterafsteegjes. Je ruikt de tinfabriek waarin Kate werkte en hoort de drukpers zoemen waaraan het gezin van Kate zijn brood verdiende. Wat al snel duidelijk wordt is dat honderden mensen dagelijks geld bijeen proberen te schrapen voor een bed in één van de vele logementen en pensions. Want, zo zegt Rubenhold aan het begin van het boek, 'als de Whitechapel-moorden iets aan het licht brachten, dan was het wel de onbeschrijflijk erbarmelijke omstandigheden waaronder de armen in de wijk woonden.'

Ondanks dit inkijkje in de arbeidersklasse laat dit boek zien dat het helemaal niet vanzelfsprekend was dat vier van de vijf vermoorde vrouwen uiteindelijk in deze arme wijk aan hun einde kwamen. Het merendeel van hen kon lezen en schrijven en Annie trouwde zelfs met een koetsier, waardoor ze enige tijd zo veel geld hadden, dat ze eerder tot de middenklasse dan tot de arbeidersklasse konden worden gerekend. Het knappe is dat Rubenhold niet oordeelt over hoe door bepaalde beslissingen of gebeurtenissen in het leven deze vrouwen allemaal aan lagerwal raakte. Door aan elke vrouw een deel van het boek te wijden en simpelweg hun leven stap voor stap te reconstrueren, valt steeds meer de totaal kansloze positie van de vrouw in het Victoriaanse tijdperk op: 'De maatschappij was erop ingesteld dat een vrouw zonder een man overbodig was.'

Heel af en toe schemert in de beschrijving van de dagelijkse gang van zaken van haar hoofdpersonen de romancier, wat Rubenhold ook is, door. Hoewel ze soms eerlijk toegeeft dat sommige informatie over bepaalde periodes in het leven van vooral Mary Jane niet bekend is, vult ze toch af en toe toch dingen zelf in. Dit gaat vooral over de emoties die vrouwen gevoeld moeten hebben, vooral als hun omstandigheden door bepaalde gebeurtenissen verder verslechterden.

Dit vergeef en vergeet je bijna meteen, voornamelijk als er in de conclusie nog maar eens zwart-op-wit uit de doeken wordt gedaan dat slechts twee van de vrouw af en toe geld verdienden met sekswerk. De dubbele moraal ten opzichte van vrouwen blijft je dan ook het meeste bij na het lezen van dit boek. Als je niet de plichten vervulde die hoorde bij hun huwelijk werd je door de maatschappij al snel gezien als een gevallen vrouw, wat door de sensatiepers gelijkstond aan een prostituee.

Het is onder andere aan het zorgvuldige uitzoekwerk van Rubenhold te danken, maar ook aan anderen voor haar, dat de interesse eindelijk is verschoven van sensatiezucht over de dader naar de weerloze slachtoffers. Hoe arm en desolaat deze vrouwen ook aan hun einde kwamen, door de zorgvuldige reconstructie van hun levensloop in dit boek zijn ze zoveel meer geworden dan slachtoffers in een wereldberoemde moordzaak.

Wil jij ook meer en leuker lezen? Lees dan dit boek voor de Hebban Reading Challenge van 2024!

Vink er bijvoorbeeld de volgende checklistcategorieën mee af: 'Lees een waar boek' en 'Lees een gevaarlijk boek'. Meedoen kan via Hebban.nl/challenge.