Uiterst kleurrijk beeld van Iran

Bijna tien jaar geleden intrigeerde het familieverhaal van een Iraanse vriend schrijver en journalist Marja Vuijsje. Zijn familie was na de Iraanse Revolutie van 1979 over de hele wereld uitgewaaierd. Ze kon haar nieuwsgierigheid niet bedwingen en zocht zijn zus op, die nog in de Iraanse hoofdstad woonde. Vuijsje verwerkte deze ervaringen in het in 2015 verschenen Het rijbewijs van Nematollah, maar het schrijven van dit boek had meer gevolgen. Na dit eerste bezoek is de schrijfster, zoals ze zelf zegt, verslingerd geraakt aan het land. Ze bleef terugkomen, praatte met veel mensen en heeft er inmiddels vrienden gemaakt. Haar persoonlijke indrukken, reizen en gesprekken zijn nu gebundeld in Volgend jaar in Teheran.

Ondanks dat Vuijsje het boek schreef voordat de huidige protesten in het land losbarstten, geven de gesprekken met Iraniërs alsnog een goed beeld van hoe zij hun land zien. Uit deze ontmoetingen komen haast vanzelf een aantal onderwerpen bovendrijven, die Vuijsje verbindt met haar eigen familiegeschiedenis en de rijke culturele historie van het Midden-Oosten. Hierdoor heeft het boek een natuurlijke rode draad, waarbij thema’s als de Iraanse diaspora, de anti-Israël retoriek van het regime en de viering van belangrijke feestdagen in meerdere verhalen terugkomen. Tel daar de nieuwsgierigheid van de auteur bij op en het resultaat is een uiterst persoonlijk relaas dat het beeld over de regio verrijkt.

Dit diverse beeld ontstaat vooral omdat de schrijfster de politieke spanningen tussen de westerse wereld en Iran geen hoofdrol laat spelen, maar juist een inkijkje van binnenuit, vanuit de inwoners, geeft. Enig opvallend punt is dat de vrienden met wie ze spreekt vaak wel dezelfde linkse idealen als de schrijfster hebben of hadden. Toch is het knap dat deze blik de verhalen niet te veel kleurt. Het opzeggen van atoomakkoord tussen Iran en de Verenigde Staten wordt bijvoorbeeld benoemd, maar er wordt geen waardeoordeel over gegeven. Het boek focust heel knap op de overeenkomsten, in plaats van de verschillen, tussen volkeren. Hiervoor put Vuijsje uit de rijke geschiedenis van het land, waarbij de dertiende-eeuwse dichter Saadi een hoofdrol speelt. Juist omdat hij honderden jaren geleden al in zijn gedicht verwoordde dat hij mensen 'als leden van één lijf' ziet, werkt zijn poëzie in dit boek heel goed om de gelijkenis tussen mensen te laten zien. Of zoals de auteur de rol die Saadi voor haar speelt, vertolkt:

'Wel speelt de poëzie in Iran een voor de meeste Nederlanders ongekende rol. Teksten van heel oude en ook van een aantal moderne dichters zijn er zo’n beetje verankerd in het collectieve bewustzijn. In mijn hoofd is Saadi verknoopt geraakt met ontmoetingen, etentjes en uitjes in verschillende steden in Iran. Door Iraanse vrienden en vriendinnen werd ik regelmatig getrakteerd op citaten uit zijn werk.'

Deze rijke blik verweeft Vuijsje op een natuurlijke manier met haar eigen Joodse familiegeschiedenis. Haar vader overleefde Auschwitz en haar broer woont al jaren in Israël. Juist doordat Israël en Iran politiek lijnrecht tegenover elkaar staan, snapt haar broer niets van haar fascinatie met dit land. Hoe ze dit zelf ervaart als ze in Iran is, geeft blijk van de open blik waarmee ze inwoners benaderd. Religie speelt voor Vuijsje in haar dagelijks leven geen grote rol, maar ze voelt feilloos aan wanneer ze haar Joodse achtergrond moeten laten rusten of juist benadrukken.

'Gedeeltelijk omdat het overdreven zou zijn me in Iran wel op het religieuze deel van de Joodse gemeenschap te storten, gedeeltelijk uit voorzichtigheid.'

Uit het boek blijkt dus dat de auteur zich bewust is van de culturele, historische en politieke sentimenten van het land waarin ze reist, ook al worden deze inzichten soms juist de kop in gedrukt door de inspirerende mensen die ze spreekt. De westerse wereld ziet vaak alleen het regime en de strenge regels waaraan het de inwoners onderwerpt, Vuijsje geeft door de blik van binnenuit in dit boek juist een veel kleurrijker en genuanceerder beeld van Iran.