Van nobody tot groot staatsman

De regeerperiode van Henry VIII heeft ontelbare boeken, films en series opgeleverd, maar vaak wordt het verhaal verteld vanuit het oogpunt van de koning of één van zijn vrouwen. Hilary Mantel koos voor haar drieluik over deze periode voor een gezichtspunt dat lang onderbelicht is gebleven, dat van adviseur en minister Thomas Cromwell. Naast een ingenieus web aan intriges in de hoogste kringen van de Engelse samenleving, is Wolf Hall daardoor vooral het levensverhaal van een man van het volk die wist op te klimmen tot rechterhand van de koning.

Mantel neemt in dit boek de tijd om haar hoofpersonage kleur te geven, door steeds iets meer prijs te geven over zijn persoonlijke geschiedenis en handelen. Van zijn moeilijke jeugd, de omzwervingen over het Europese vasteland, tot het toetreden in de entourage van kardinaal Wolsey en de kringen rondom de koning. Hiervoor laat ze de lezer wel werken, want het verhaal wordt niet op een presenteerblaadje aangeboden. Dit heeft aan het begin van het boek vooral te maken met de schrijfstijl. Mannen nemen in deze tijd de beslissingen, maar door vaak alleen het persoonlijke voornaamwoord hij te gebruiken in plaats van de naam van het personage, is niet altijd duidelijk wie er aan het woord is. Hierdoor wordt Cromwell nog meer in nevelen gehuld, simpelweg omdat je nooit zeker weet of hij of iemand anders bepaalde uitspraken doet.

Naast de uitdagende schrijfstijl wordt er een keur aan personages gepresenteerd, zowel in Cromwells privésfeer als aan het hof, die je steeds beter leert kennen. Ondanks dat ze niet allemaal zelf aan het woord zijn, krijgen ze een gezicht door hoe andere personages, waaronder Cromwell, hen zien. Dit werkt ook de andere kant op, want zij schetsen ook een levendig beeld van Cromwell zelf. Zo omschrijft de Spaanse ambassadeur in enkele krachtige zinnen zijn uiterlijk en karakter: ‘Thomas Cromwell is nu net veertig. Krachtig van bouw, niet lang. Verscheidene uitdrukkingen staan zijn gezicht ter beschikking, en een ervan is leesbaar: die van ingehouden leedvermaak.’

Het meest interessante aan Wolf Hall is hoe al deze personages zich tot elkaar verhouden. Dit komt naar voren in de grote politieke kwesties uit het boek, zoals het mogelijk maken dat Henry met Anne Boleyn trouwt of zijn breuk met de katholieke kerk, maar ook door de persoonlijke rancunes en voorkeuren die af en toe opborrelen. In een klassenmaatschappij als Engeland is je persoonlijke achtergrond van levensbelang en hoge edelen kunnen het niet nalaten om Cromwell voortdurend te wijzen op zijn eenvoudige komaf. Wolsey heeft met dezelfde vooroordelen te maken gehad en schetst aan het begin van het boek wat dit betekent. ‘Opletten en goed onthouden,’ zegt hij. ‘Je kunt je stamboom niet verbeteren – en God weet, Thomas, dat jij in nog lagere omstandigheden bent geboren dan ik – het is dus de kunst om hen altijd aan hun eigen maatstaven te houden. Zij hebben de regels gemaakt; ze moeten er niet over klagen als ik ze strikt uitvoer.’ Gaandeweg krijgt Cromwell deze regels steeds meer onder de knie, waardoor personages die eerst op hem neer keken, niet meer om hem heen kunnen.

Wolf Hall beschrijft de opkomst van deze zoon van een smid, maar Mantel doet dit op zo’n doordachte en slimme wijze, dat de waarde die aan herkomst wordt gehecht, slechts een van de dingen is die je bijblijven aan dit boek. Een ding is zeker, personages die in deze tijd tot grote hoogte stegen, kunnen bij de koning ook opeens uit de gratie vallen. Hierdoor heeft het drieluik iets weg van het bingewatchen van een Netflix-serie. Na dit eerste deel wil je weten hoe het levensverhaal van Thomas Cromwell afloopt.