Hoe kinderliteratuur groots kan zijn
Toen de heren Charles B. Timmer en Geert van Oorschot in 1945 het plan opvatten om een bundel van vertaalde verhalen van Anton P. Tsjechov uit te geven, hadden ze nooit durven dromen dat de Russische Bibliotheek van Uitgeverij van Oorschot ooit zo groots en compleet zou worden. Het bleek een kostbaar en moeizaam proces. In 1953 verscheen eindelijk het eerste deel en ondanks alle financiële onzekerheden, hadden de dromen van de uitgever zich inmiddels uitgebreid tot 33 nog te publiceren vertaalde werken van ‘alle grote jongens’ (zoals Van Oorschot de klassieke Russische schrijvers liefkozend noemde). Ook daar zouden zijn dromen niet eindigen. In de jaren die volgden breidde de bibliotheek zich gestaag uit, zelfs nadat de reeks in 1973 ‘voltooid’ werd verklaard. Intussen waren ook 20e-eeuwse werken opgenomen en werd nog steeds naarstig gezocht naar de parels in de Russische literatuur. Momenteel omvat de Russische Bibliotheek ruim vijftig titels en natuurlijk mag een bloemlezing van de kinderliteratuur niet ontbreken, want kinderpoëzie dat wordt het kind aldaar met de paplepel ingegoten.
Bij mij op de maan is een bloemlezing van drie eeuwen Russische kinderpoëzie die gedurende 25 jaar (!) door Robbert-Jan Henkes is verzameld en vertaald. Henkes is, in samenwerking met Erik Bindervoet, al sinds jaar en dag vertaler van werken van o.a. Joyce, Shakespeare en The Beatles, maar toch was het voor menigeen geen verrassing dat juist hij met deze bundel van Russische folklore kwam. In de 25 jaar dat hij verzamelde, vertaalde, selecteerde en nog meer verzamelde kreeg zijn levenswerk steeds meer vorm en dat resulteerde in een geweldige uitgave.
Het boek begint met een aantal simpele melodieuze wiegeliedjes; gevolgd door een aantal peuterspelletjes, waarvan de oorspronkelijke auteurs niet meer te achterhalen zijn. Het zijn vrolijke rijmpjes zoals:
Klap klap klapperhandjes/ Waar was jij?/ bij oma Brandjes/ Wat kreeg je daar? – Kaviaar/ en wat nog meer?/ - een koekepeer.
Naast alle kinderrijmpjes, aftelversjes, spelletjes, gedichtjes en plaagrijmpjes en andere pesterijtjes, stuiten we al snel op een sprookje door Aleksandr Poesjkin dat ons wel erg bekend in de oren klinkt:
Spiegel, spiegel, licht van mij/ Zeg mij eerlijk, frank en vrij:/ Wie op aarde is er ranker,/ is er blozender en blanker?/ En de spiegel antwoordt haar:/ ‘Niemand, niemand het is waar:/ Jij, tsarin, jij bent de rankste. En de blozendste en blankste.’
En al is het verloop van deze vertelling iets anders dan die onze moeders vroeger aan ons vertelden, we kunnen duidelijk zien dat Sneeuwwitje meerdere wegen heeft bewandeld voordat ze een Disney prinsesje werd. En juist door de herkenbaarheid komen deze Russische vertellingen tot leven in dit bijzondere werk.
Zoals bekend zijn de vroegere kindervertellingen niet speciaal voor kinderen bedoeld. Dit is een universeel gegeven en de sprookjes en fabels van Krylov, Zjoekovsi, Poesjkin e.a. zijn daar geen uitzondering op. Denk aan onze eigen sprookjes en sages die vaak doorspekt zijn van duistere boodschappen of seksuele toespelingen. Onder het spannende verhaal zitten vaak morele lagen die het kinderlijk gehoor veelal ontgaan en alleen de volwassen lezer herkent.
Net als in de rest van de wereld is het ontstaan van kinderliteratuur een proces van eeuwen geweest. In de toenmalige Sovjet-Unie kwam de ommekeer van het kinderverhaal (in zowel taal als vorm) met de auteur Kornej Tsjoekovski. Hij schreef zijn werken speciaal voor jonge kinderen. Een van zijn bekendste werken is ‘De krokodil’:
De krokodil opende zijn mond/ En schrokte de brutale hond/ In één hap op – tot het laatste haartje op zijn kop.
En iedere liefhebber van onze eigen onvolprezen Annie M.G. Schmidt denkt dan meteen aan ‘Isabella Carmella doet de baby in het bad (…)/ Krokodil Pepijn eet alle nare mensen op, / van hun tenen tot hun haren…’ Leg beide verhalen eens naast elkaar en zie hoe Schmidt zich liet inspireren door dit meesterwerk van de kinderliteratuur.
Zo zie je maar, kinderliteratuur is universeel en toegankelijk voor iedereen met een jong hart. En dat heeft Henkes met zijn speelse vertaling verfrissend goed begrepen. Nu maar hopen dat hij de volgende 25 jaar nog meer van dit soort briljante vertalingen uit zijn vertalersmouw weet te schudden.
Bij mij op de maan is een prachtige (geenszins naar volledigheid strevende) bloemlezing van Russische kindergedichten. Van wiegelied tot Poesjkin en van sprookjes en oeroude vertellingen tot Tsjoekovski: Bij mij op de maan is ontegenzeggelijk een parel die met trots thuishoort in de Russische Bibliotheek.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Nienke Pool
Gesponsord
Wanneer zijn ploeg vastloopt door een reusachtig bot, gaat Boer Boris samen met Berend en Sam op onderzoek uit. Van welk dier zou dit bot kunnen zijn? Een cavia? Een marmot?
Marie zit op de beste school van de wereld met de allerliefste juf. Als haar klas uitgenodigd wordt om een week te ruilen met een andere klas, logeert Marie zelfs in een villa met zwembad en paarden.
De TikToks die geheimen van leerlingen én docenten onthullen, zijn enorm populair op Lauries school. Maar is het wel echt ongeluk als een meisje uit een van de sappigste TikToks om het leven komt?
Met zeven sleutels kan een bont gezelschap reizigers de schat van de meedogenloze Roverkoning in handen krijgen, als ze langs de zeven bewakers kunnen komen.
Noura leeft met een groot geheim – haar moeder mag absoluut niet ontdekken dat ze bij volle maan in een weerwolf verandert. En dan is er nog dat andere grote geheim ...
Als het afbrokkelende gebouw van Brams middelbare school wordt gesloten, moet hij ergens anders heen dan zijn beste vriend, Theo Thorbecke. Kunnen ze de school nog redden?
De kikkertjes maken weer met veel plezier en humor hun stripboeken. Met hun opbrengsten kunnen ze snoep kopen. Of kunnen ze het beter samen aan iets anders besteden?
Waakgorgel Jukko vertelt de Waakgorgeltjes-in-Opleiding en Melle dat er boven de poolcirkel een groot leger Brutelaars oprukt. De verdedigende Gorgels vallen allemaal in slaap.
Drie tieners bekennen de moord op Mirza. Alle drie hebben ze een motief, maar slechts een van hen is de dader. Wie viel Mirza aan op het feest? Wie is de mystery guest?
Er is een landelijke internetstoring en nu kunnen Quinn en Aaron geen huiswerk maken. Ze moeten een voldoende halen, anders moeten ze stoppen met hun videokanaal.
Een ode aan de allesoverstijgende kracht van vrouwenvriendschap en een intiem portret dat een nooit eerder getoonde kant van Marilyn Monroe laat zien.
Als haar vader haar herinneringen vertelt die niet rijmen met de geschiedenis zoals zij die kent, gaat Olga twijfelen over haar achtergrond.
Dit is het sensationele verslag van hoe Red Bull luidruchtig de Formule 1-wereld instapte en steeds succesvoller werd om uiteindelijk de sport te domineren met Max Verstappen.
Twee advocaten, de een wit, de ander zwart, proberen hun ten onrechte beschuldigde zwarte verdachte van de doodstraf te redden.
Tijdens een roerige debatavond aan de universiteit in Kiev verklaart Dani's jeugdvriend Pavel dat het socialisme dood is. Wanneer Pavel vervolgens verdwijnt, gaat Dani naar hem op zoek.
Journalist Gina deed jarenlang verslag van oorlogen over de hele wereld, maar sinds kort is ze correspondent in Rome. Na een zwoele zomeravond belandt ze in bed met haar jeugdvriend Okke.
Wanneer Poppy anonieme brieven ontvangt, betrokken is bij een ongeval en verrast wordt door een groot geldbedrag, wordt haar veerkracht zwaar op de proef gesteld.
Schrijfster Keet ontdekt dat de eigenaresse van een sjofele strandtent waar ze graag komt, illegaal onderdak biedt aan een groepje jongeren.
Bruce Cable, de extravagante boekhandelaar die zijn winkel bestiert op Camino Island, en de groep schrijvers die hij om zich heen heeft verzameld staan voor een nieuwe uitdaging.
Tanya, een Britse exchange student, komt een jaar lang in het gezin van Natalie en Matt wonen in hun luxe huis in Los Angeles. Ze begint steeds meer te lijken op hun overleden dochter Anabel.
Wanneer haar buurvrouw Kira dood wordt aangetroffen denkt iedereen aan zelfmoord. Maar Nancy is ervan overtuigd dat er kwade opzet is.
Amsterdam, 1824. In de kinderkolonie heerst een hard regime van tucht en discipline. Samen maken Karel en Lize een plan: proberen te ontsnappen uit Veenhuizen ...
Cornelisse en Wertheim selecteerden de mooiste en indrukwekkendste verhalen uit 12,5 jaar Echt gebeurd. Ook op papier beklijven deze verhalen. Een feest om te lezen!
Het team is een oude sekte op het spoor als plotseling de cold case roodgloeiend wordt: een jonge vrouw is sinds een paar dagen spoorloos verdwenen...
Pim Franssen beschrijft zijn reis vol beproevingen van twee jaar en twee dagen door 26 Afrikaanse landen in een oude Land Cruiser.
Over vergeving, spijt hebben van altijd maar doorgaan, het plezier van simpel leven en de kracht die schuilt in gewoon geluk.
Op Ivy's safari’s worden dieren alleen gefotografeerd. Ze stuit daarbij op verzet van de andere witte jagers, maar ze zet vastberaden door.
De zeventigjarige Cecilia kijkt ernaar uit de zomer ongestoord aan de kust door te brengen. Dit plan wordt echter verstoord als ze een onverwachte gast aantreft.
Met zijn kenmerkende opgerolde sokken, zijn taaiheid en wilskracht hoort Søren Lerby bij de absolute boegbeelden van het voetbal.
Als de jonge Ned Maddstone zich na een uit de hand gelopen grap op school plots in een streng bewaakte gevangenis bevindt, ziet de toekomst er veel minder rooskleurig uit.
Als je het lastig vindt om je gewoontes te veranderen, ligt dat niet aan jou. Slechte gewoontes blijf je herhalen, omdat je de verkeerde methode gebruikt.
Miljardair Georg zoekt hulp bij zijn vriend Joe Carling, voor zijn spoorloos verdwenen kleinzoon en enige erfgenaam. Iemand heeft er baat bij heeft als Filip nooit gevonden wordt …
Dumoulin wordt geconfronteerd met plekken waar nederlagen, crashes en rivalen een voedingsbodem bleken voor twijfels, frustraties en onzekerheden.
Het jaar van Gwen van Poorten varieerde van paddoceremonies tot botox, van met je partner naar Burning Man en je daar verloven tot het verbreken van die verloving.
Qmusic-dj en brandweerman Tom geeft aan de hand van heftige, verdrietige, leuke en soms idiote verhalen een eerlijk en inzichtelijk beeld van het leven van een brandweerman.
