Trump maakt de republiek van Gilead actueel

Het verhaal van de dienstmaagd, beter bekend als The handsmaid’s tale van Margaret Atwood (1939) is een beklemmende dystopische roman uit 1985. Het naargeestige verhaal is echter zo boeiend dat er naast het boek ook een film, een opera, een ballet en een tv-serie van zijn verschenen. Volgens wel ingeluide bronnen verschijnt er dit jaar opnieuw een tv serie, dus wellicht is het goed om ons geheugen omtrent dit meesterwerk eens op te frissen.

Margaret Atwood is een Canadese auteur die voor zowel haar boeken als haar poëzie ontelbare prijzen won. Zij staat bekend als feministisch schrijfster, maar zelf zou ze dat label niet snel op haar werk plakken. Haar personages bewegen zich weliswaar binnen de oppressie van een patriarchale samenleving waaruit de lezer alleen maar wil vluchten. Toch noemt ze dit geen feminisme, maar gewoonweg fictie, omdat het strijden voor meer rechten niet centraal staat.

Atwoods werk wordt ook wel eens gecategoriseerd als SF-literatuur. Ook hier wil ze niets van weten. Het is volgens haar speculatieve fictie zonder monsters en ruimteschepen. De door haar verzonnen dystopische maatschappij is afgeleid van historische voorbeelden zoals vrouwenrechten uit de Middeleeuwen en de slavernij uit Amerika. Ze heeft hun oppressie bestudeerd en geïmplementeerd in haar fictieve maatschappij. Die wereld is hierdoor echt, levensecht. En helaas ook actueel. Refererend aan de Trump-campagne zegt ze in een interview met de The Guardian in 2016 dat Amerika niet ver verwijderd is van de wereld van Gilead (…) en zich bevindt in de 12e eeuw.

Hoe de lezer Het verhaal van de dienstmaagd ook wenst te lezen, de beklemmende realiteit kan hem niet ontgaan. Het verhaal begint met een islamitische terroristische aanslag wat het boek griezelig hedendaags maakt. In de republiek Gilead verandert het leven hierdoor drastisch. De zonen van Jacob nemen de macht over en herstellen de orde op rigoureuze wijze en installeren een theocratisch regime. Vrouwen worden ontdaan van al hun basisrechten en alle westerse pleziertjes worden in de ban gedaan. Denk hierbij aan scholing en ijdelheid. De lezer stapt het verhaal binnen als de totalitaire staat, met een ideologie die is gestoeld op het Oude Testament, al scheurtjes begint te vertonen en er een ondergrondse verzetsbeweging bestaat.

De hoofdpersoon Offred kan zich het leven voor de staatsgreep nog goed herinneren, maar heeft te veel meegemaakt om zich tegen de heersende regels te verzetten. Haar leven heeft dan ook niets met het verzet te maken. Offred wordt bij een rijke familie te werk gesteld als dienstmaagd. Zij moet niet voor de kinderen zorgen (want die zijn er niet), nee, ze moet er een baren. De heer des huizes moet voor de conceptie zorgen. Veel keuze heeft Offred niet: als ze niet zwanger wordt, zal ze worden verbannen.

Alles aan dit verhaal is naargeestig. De setting van de patriarchale totalitaire staat; de saaiheid van haar bestaan; de geringe mate van weerstand die Offred biedt; de toon van de vertelstem en bovenal de stoffige theocratische sfeer in het huis. Voor wie alleen de film kent, denkt meteen aan de magistrale rol die Faye Dunaway zo meesterlijk neerzet. Haar rol als de vrouw des huizes is in de film echter veel interessanter gemaakt dan die in het boek oorspronkelijk was. Deze vrouw, die alles heeft en beschikt over het leven van Offred, is zelf ook een slachtoffer. In de film is daar veel aandacht aan besteed; in het boek is dit personage meer kleurloos en volledig gespeend van gevoel.

Dit boek is een aanrader. Het is een (al dan niet feministische) klassieker die niet alleen trots naast de werken van Simone de Beauvoir, Maya Angelou en Fay Weldon kan staan, maar door de islamitische aanslag alsmede de politieke wind die over Amerika waait, ook nog eens angstaanjagend actueel is. Lees dit boek voordat het op de betaal-tv verschijnt.