Tussenrijk

Empusion is geschreven door de Poolse schrijfster Olga Tokarczuk. Ze ontving in 2018 de Nobelprijs voor de Literatuur en won met dit boek terecht de Europese Literatuurprijs, samen met Karol Lesman, die het boek schijnbaar moeiteloos naar het Nederlands heeft vertaald.

Empusion wordt aangeprezen als een feministisch antwoord op De Toverberg van Thomas Mann. We volgen Mieczyslaw Wojnicz in de laatste maanden van 1913 wanneer hij in herenpension in een kuuroord in de bergen verblijft, kennismaakt met zijn pensiongenoten die graag en lang filosoferen over de minderwaardigheid van de vrouw, omringd wordt door vrouwelijke krachten en steeds kleine bijzonderheden meemaakt.

Waar het boek in de onderstroom over gaat is minder grijpbaar. Vanuit de subtiele beschrijvingen van ontmoetingen, gebeurtenissen en plaatsen - waarin Tokarczuk briljant is - komt een verhaal tevoorschijn dat elementen in zich heeft van fluïditeit, niet-weten, echt kijken, taal, misogynie, lichamelijkheid, verwevenheid en persoonlijke ontwikkeling. Daarmee is het niet een letterlijk antwoord op De Toverberg, maar een reactie op de rechttoe-rechtaan-boeken van mannen in de vorige twee eeuwen (waarnaar de schrijfster in het nawoord vilein verwijst) waarin vooral het ‘weten’ centraal staat en er weinig ruimte is voor niet-weten en de fluïditeit daarvan.

Aan het einde van het verhaal is het niet duidelijk of er iets mysterieus is gebeurd vanuit ongrijpbare entiteiten of dat Wojnicz (en andere personages) hallucineerde door het paddenstoelendrankje Schwärmerei dat steeds gedronken wordt of de koorts van het ziek-zijn waarvoor ze in de bergen zitten. Wat we wel weten van Wojnicz is dat zijn leven op een andere manier doorstroomt: ‘In zijn brein zag hij, als in de ramen van een enorme kamer, welke vormen zijn toekomst zou aannemen. Er waren zoveel mogelijkheden dat hij een macht in zich voelde aanzwellen. … Hij voelde zich talrijk, meervoudig, meerdimensionaal, samengesteld en complex als een koraalrif, als zwamvlok, waarvan het ware bestaan zich onder de grond bevond.’

Empusion is een ‘tussenrijk’ met vele schakeringen dat uitnodigt tot een fantastische leeservaring.