Een waardige afsluiting en een stap vooruit

(Deze bespreking verscheen eerder in het tijdschrift Fantastische Vertellingen nummer 51 – december 2019)

IJsbrekers is de korte roman waarmee Johan Klein Haneveld de reeks De zwijgende Aarde afsluit. In ieder geval vooralsnog, want je weet nooit waar de creativiteit van schrijvers toe kan leiden. En het is zeker geen afsluiting in de zin van een hard afgerond verhaal. Het zwijgen van de Aarde is na tien jaar ten einde gekomen en de machthebbers van weleer proberen die macht met harde hand opnieuw te vestigen, maar of dat gaat lukken, en op welke wijze wel of niet, daar valt nog veel over te vertellen. Ook de aard van de Zwijging valt nog op allerlei manieren uit te diepen. En er is het onregelmatige bonken uit de diepte, ogenschijnlijk een andere intelligentie die vanuit de diepte van de Jupitermaan Europa omhoog komt, ook daar kan nog veel over geschreven worden. Het zal in ieder geval niet de afsluiting zijn van het romanoeuvre van Klein Haneveld, daar ben ik van overtuigd.

Johan Klein Haneveld is de hedendaagse Asimov, een zeer productieve schrijver van SF – en ik gebruik bewust het klassieke label SF in plaats van de aanduiding sciencefiction, omdat het werk van Johan mij op meerdere manieren aan de sciencefiction van Asimov en zijn tijdgenoten doet denken. In zekere zin leidt zijn werk er toe dat ik mij weer jong voel. Dat is een persoonlijke emotie die op zich niet van belang is, maar de bron, de objectieve kenmerken van de verhalen die tot die emotie leiden, zijn dat wel. Het belangrijkste kenmerk is het optimisme, het geloof in de toekomst. Johan blijft geloven dat wij ons als mensheid zullen ontwikkelen, dat we ergens buiten onze dampkring in dat oneindige universum een bestemming of een lotgenoot zullen vinden. Het optimisme van de wedloop naar de maan, het meegeven van boodschappen aan ruimtesondes… dingen die door politici misschien werden bekostigd vanuit persoonlijke rivaliteit met andere machtsblokken, maar die de rest van de wereldbevolking een nieuw perspectief gaven. Datzelfde optimisme dat in de jaren zeventig van de vorige eeuw aan marktwerking en economische wetten ten onder ging en dat nog steeds niet is teruggebracht, ook niet door Elon Musk.
Dat we door dingen te onderzoeken, te begrijpen, te maken zelf bijdragen aan

Maar laat ik stoppen met pogingen tot diepgravende analyses van IJsbrekers in het totaal van De zwijgende Aarde en in het totale oeuvre van Johan Klein Haneveld, en mij, meer in overeenstemming met deze reeks, beperken tot snellere constateringen.
IJsbrekers is een waardige afsluiting van De zwijgende Aarde, niet alleen omdat het niet alles afsluit. Deze roman lijkt mij uitstekend aan te sluiten bij het ‘format’ dat de uitgever met deze reeks voor ogen had: eigentijdse klassieke SF van niveau, met een klassieke en dus betaalbare lengte; zich afspelend in eenzelfde wereld, samenhangend maar toch afzonderlijk leesbaar. En met variatie. Het zwijgen is voorbij en de machthebbers op de Aarde zijn op weg naar Europa, een maan van Jupiter, waar men het ijs heeft doorboord en vanuit een soort van onderwaterstation mineralen uit de eindeloos diepe zee probeert te winnen. Maar het duurt nog even voor de troepen van de Aarde daar arriveren, en in die tijd heeft de boosdoener uit de eerdere boeken, Michelle Dijon, die zich op Europa heeft verscholen, tijd om een ontsnapping te bedenken. De kleine, afgesloten wereld onder het water, waar de tot meermannen en meerminnen gemodificeerden een grote rol spelen, is donker en schemerig, en de toon van het verhaal sluit daar uitstekend bij aan.
En IJsbrekers toont dat Johan Klein Haneveld zich stap voor stap ontwikkelt tot een steeds betere romanschrijver. Zijn positieve enthousiasme straalt altijd door zijn proza heen en dat maakt zijn verhalen en romans altijd wel leuk om te lezen, maar zaten er in het tweeluik De krakenvorst en de roman De afvallige ster nog een paar minder sterke punten, met name in het uittekenen van de personages, maar in Acmala en nu dus ook IJsbrekers worden die personages overtuigender, waardoor ze, ook los van de ontwikkelingen van het verhaal op eigen benen kunnen staan. In IJsbrekers waren er maar twee momenten waarop even een kritische kanttekening bij mij op kwam. Dat was bij de achtervolgingen en strijd aan het eind van het verhaal, waarbij ik even dacht het duurt te lang, en toen iemand door de midden werd gesneden en even later weer volop in actie was, hetgeen heel even niet erg geloofwaardig was – ik houd dit bewust vaag, in de hoop niets te verklappen. Het mooie is, en dat toont de kracht van Johan’s schrijverschap, dat je als lezer niet blijft hangen in zo’n moment. Het verhaal sleurt je mee en het moment dat je denkt dat het te lang duurt is alweer voorbij, net als het moment dat je ongeloofwaardig vond, hetgeen je later rationaliseert met de gedachte dat in de toekomst er technologisch veel meer mogelijk is.

Kortom, IJsbrekers sluit een opmerkelijke reeks heel mooi af.