VAN MAOÏSTE.....VIA CYNISME....NAAR REALISME......

Jan Wong, dochter van Chinese immigranten in Canada, is de eerste buitenlandse studente aan de Universiteit van Beijing, en komt in de jaren zestig terecht midden in de Culturele Revolutie.
Voor haarzelf geen probleem, omdat ze een overtuigd Maoïste is en China ziet als utopie: het eerste land "waar iedereen gelijk zou zijn, waar geen werkloosheid, geen uitbuiting en geen misdaad, geen kwade bedoelingen, zelfs geen hoofdpijn zouden bestaan".
Ze idealiseert haar verblijf in China als etnisch Chinees- Maoiste op zoek naar haar wortels en ziet haar wereld als hermetisch afgesloten maoïstische luchtbel.
Een luchtbel die geleidelijk aan uiteenspat, wanneer ze alle ontberingen doorstaat die verbonden zijn aan het zelfopgelegde soberheidsprincipe, gedachtenhervorming en het uitbannen van bourgeois denkbeelden.
Leidraad was het masochistische maoïstische principe dat er zonder pijn en lichamelijke inspanning en uitputting geen winst bestond.

Jan Wong weet haar eigen ervaringen heel beeldend te omschrijven en ze gebruikt daarvoor communicatie met Chinese leeftijdsgenoten, regels en wetten die bestaan tijdens de Culturele Revolutie en de nood en het gemis aan alle normaal benodigde levensstandaarden, welke geheel ontbreken in de toenmalige Chinese samenleving.
Geleidelijk aan ontstaat er een ommekeer in haar belevingswereld; ze transformeert van Maoïste naar een vrije buitenlandse dame met Chinese invloeden.

"Kaderlid Huang keek naar me alsof het vanzelfsprekend was. Je bent een Overzeese Chinees. Je bent een van ons.
Maar ik was veranderd. Dit was niet de Stralende Dierbare Wong die hij kende.....Ik had genoeg van de dubbele moraal. Hoe durfde kaderlid Huang mij te discrimineren? Hoe durfde hij zich met mijn leven te bemoeien? Ik was veranderd ".

Na een gedwongen vertrek uit China komt Jan Wong een aantal jaar later terug als verslaggeefster van de Toronto Globe and Mail en beschrijft vanuit die positie de aanwezige veranderingen en hervormingen in China. Ze weet daarbij haar gevoel van verontrusting, voortkomend vanuit haar goede voorhebben met China en haar hang naar het ouderwetse goed te verwoorden.
Opnieuw is ze een van de weinige buitenlandse aanwezigen tijdens het bloedbad op het Tiananmen-plein in 1989 en weet dit als ooggetuige te omschrijven en te verslaan.
Een heel indrukwekkend verslag, waarin angst, ongeloof en eigen veiligheid volledig worden getest en ze in tegenstelling tot de berichtgeving vanuit de Chinese overheid zuiver en transparant verslaat over doden, het schieten van het leger op de eigen burgers en de ontkenning van dezelfde Chinese Communistische Partij van het gebeuren.

"De gruwelijkheid van het bloedbad drong nu pas tot me door. Zoveel mensen waren gedood. Hoewel ik allang geen Maoïste meer was, had ik toch nog steeds hoop gekoesterd voor China. Nu was zelfs die bodem ingeslagen ".

In de nuance die Jan Wong zoekt tussen de zichtbare veranderingen in China en haar gevoel hierover, welke duidelijk beïnvloed wordt door haar emoties, kennis en achtergrond, weet ze een maatschappij te omschrijven met alle voor- en nadelen. Ze schuwt hierbij geen kritiek op de Chinese overheid, zoals het toenemen van corruptie, het onderdrukken van de eigen bevolking en veranderingen in de culturele achtergrond van China. Een realistisch beeld met een duidelijk oordelende ondertoon!

Maatschappijkritisch als ze is geworden geeft Jan Wong blijk van een vooruitziende blik: het boek stamt oorspronkelijk uit 1996, maar het is bijna onvoorstelbaar hoe goed het nog toepasbaar is op de huidige ontwikkelingen in China.
# ....begon ik na te denken over de gevolgen op lange termijn van de een-kind-politiek van China. Veel ouders van de jaren negentig behoorden tot de verloren generatie van de Culturele Revolutie. Nadat ze zelf zoveel hadden geleden, waren ze vastbesloten hun enige kind niets te ontzeggen....dat een land van kleine keizers een ramp te wachten stond...een land van eenlingen die een houding hadden van "ik eerst"...een sociale revolutie in de maak.
Generaties lang had de Chinese maatschappij de nadruk gelegd op de familie, de clan, het geheel boven het individu. Nu voor het eerst in vierduizend jaar geschiedenis was de verhouding omgekeerd.
Waar de Mao-generatie had gefaald, zou de IK-generatie weleens kunnen slagen.

In haar beschrijving van de jaren negentig met een onbestendige koers van de Communistische Partij worden alle mogelijke opties doorgenomen: de trek van Boeren naar de stad en daarmee een moderne Boerenopstand, een opkomende middenklasse die zich te buiten gaat aan kapitalistisch gedrag ter compensatie van al het gemiste in eerdere ontberingen tijdens de Culturele Revolutie en het uitblijven van een duidelijke opvolger van Deng Xiaoping.
Jan Wong heeft een duidelijke mening over het laatste:
" ....dat het omverwerpen van tirannen slechts een herhaling zal zijn van de eindeloze cyclus van de geschiedenis van de dynastie. Het zal bloed en tranen kosten en uiteindelijk zal er een nieuwe keizer plaatsnemen op de troon van China, waarna het bederf en de corruptie opnieuw zullen beginnen".

En dat is vanuit dat gegeven natuurlijk precies wat er is gebeurd met het aan de macht komen van Xi Jinping: een strijd tussen economische hervorming en voorspoed, maar ook het onderdrukken van de eigen bevolking ter voorkoming van het uiteenvallen van China en de Chinese Communistische Partij en het gevangen zetten van tegenstanders, zoals dissidenten en bevolkingsgroepen.

" Net als Treblinka, Auschwitz en Dachau, die in hun tijd geheim waren, staan de Chinese gevangenenkampen ook niet op de kaart aangegeven.....Elk land heeft zijn geheimen. Onze geheimen zijn onze gevangenissen ".

Uiteindelijk ziet Jan Wong zonder wrok om naar haar verblijf in China en haar ervaringen en ontwikkeling in China.
"Ik werd bedrogen, bedonderd en belazerd door het Maoïsme. Maar ik voel me niet beschaamd of bedroefd of zelfs maar kwaad dat mijn jeugdige toewijding werd verraden".

Allesomvattend is het boek een combinatie van het beschrijven van eigen ervaringen, de ontwikkeling van China komend uit de Culturele Revolutie , en een mening over de koers van China in het recente verleden.
En daar is Jan Wong uitzonderlijk goed in geslaagd, met ondanks de lichte gedateerdheid van het boek, een vooruitziende blik !!!