'Een leerzaam verhaal over de oorlog, maar de uitwerking kon beter'

***‘Het lijkt net of de oorlog niet echt is’***
Het is begin 1940 als Floris van zijn vader hoort dat het oorlog is. Direct gaat de radio aan en volgen ze het nieuws thuis op de voet. ‘Het zijn vreemde dagen. De radio staat de hele tijd aan, ook ’s nachts, en we horen over gevechten, maar bij ons in het dorp gebeurt er niets. Het lijkt net of de oorlog niet echt is.’ In de dagen, weken en maanden die volgen lees je hoe het Floris verder vergaat als 10-jarig jongetje in de oorlog. Eerst gebeurt er weinig, later komen er Duitse soldaten naar zijn woonplaats Zandvoort.

In het begin moest ik enorm wennen aan dit boek, omdat er een overvloed aan informatie op je afkomt. Van straatnamen tot onderdelen van het leger – de eerste hoofdstukken duizelde het me nogal (er is gelukkig een woordenlijst achterin, dat wel). Daarna begon ik het verhaal meer te waarderen. Het is ongetwijfeld heel waardevol dat dit verhaal is opgeschreven. Iedereen kent de gruwelijke verhalen over de Joden en die mogen we zeker niet vergeten, maar het is ook belangrijk dat zulke alledaagse dingen over de oorlog worden opgeschreven. Er zitten bijzondere tijdsbeelden in Fietsen zonder banden die ik helder voor me zag. Zo speelt Floris met klasgenoten legertje in de duinen en nemen ze de woorden over van Duitse soldaten. Een ander heftig beeld vond ik dat Floris opeens Joodse klasgenoten niet meer ziet, omdat ze naar een aparte school moeten en ook nergens meer mogen komen. ‘Geen slimme Nannie, geen lieve Roosje en geen lawaaiige Maupie meer in de klas.’ Korte zinnen vanuit het perspectief van een kind met een krachtige boodschap. Dat komt aan.

***Naar Amsterdam en op fiets zonder banden naar Drenthe***
Het tweede deel van het boek speelt zich af in Amsterdam. Floris en zijn ouders en broertje moeten namelijk op bevel weg uit Zandvoort. Terwijl Floris aan een nieuw leven begint op een nieuwe school, gaat de oorlog gewoon door. In het boek lees je bijvoorbeeld dat zijn vader bang is voor de bommenwerpers of dat ze de granaatscherven op het dak horen neerkletteren. Later schetst De Vos het beeld van de honger en armoede tijdens de oorlog – van hongerig naar school gaan tot Amsterdammers die naar het platteland trekken naar boerderijen. Uiteindelijk vertrekt Floris zelf ook als hij 15 is. Hij laat de voedselbonnen thuis achter en vertrekt op de fiets zonder banden van zijn moeder richting Drenthe.

*** Mijn eindoordeel ***

Fietsen zonder banden schetst een realistisch beeld van een doodgewone jongen in de Tweede Wereldoorlog. Frederik de Vos schuwt geen enkel onderwerp – zo gaat het ook over NSB’ers in de straat of over verliefd worden als puberjongen. Alles komt voorbij en wordt eerlijk besproken. Ik vond het tof om op deze manier meer over de oorlog te weten te komen, maar heb ik ook wat punten van kritiek. De hoeveelheid informatie tussendoor vond ik te veel. Met voorkennis over die tijd is het makkelijk te lezen, maar als je dat als (jong)volwassene niet hebt dan moet je sommige dingen regelmatig opzoeken – van bepaalde voorwerpen tot ‘Bulletje en Boonestaak’ (dat bleek een stripverhaal). Dat maakt het geheel minder toegankelijk. Ik had daardoor ook vaker de neiging het boek weer even weg te leggen, ondanks dat ik wel meer over Floris wilde lezen.

Ook mocht het verhaal van mij na de bevrijding stoppen. De laatste dertig bladzijden waarin nog wat wordt teruggeblikt, boeiden mij eerlijk gezegd veel minder dan de rest van het boek. Ik geef Fietsen zonder banden daarom drie sterren.

Deze recensie verscheen eerder als onderdeel van een blogtour op Bookbreak.nl: https://www.bookbreak.nl/non-fictie/recensie-fietsen-zonder-banden-frederik-de-vos/