“Dystopie” verpakt als parodie, of maatschappijkritische “Satire” ?

Waanzin, de nieuwe roman van Lionel Shriver, schetst een alternatieve geschiedenis waarin Amerika onder het juk is gekomen van de macht van de grote GG, de beweging van de “Geestelijke Gelijkwaardigheid”, die is uitgegroeid (of gedeterioreerd …) van de langzame vergiftiging van de publieke opinie tot een dogmatisch regime over het land in de jaren 2011-2015.

De GG is een paradigma dat het dagelijkse leven heeft gebrainwashed tot een hypersensitieve maatschappij waarin alle hersenen gelijk zijn (mentaal, én fysiek vast te stellen onder de scan !). Dat betekent dat er niet meer mag gedacht worden, laat staan gepraat, met d-woorden (“dom”, “debiel”, …), s-woorden (“stom”, “sul”, …), i-woorden (“idioot”, “imbeciel”, maar ook “intelligent” …), a-woorden (“achterlijk”, …), in het publieke noch private leven, die ook maar op een of andere wijze (zouden kunnen) refereren naar enige ongelijkheid tussen mensen op gebied van verstand of kundigheid.
Het onderwijs en de universiteiten werken niet langer met punten-systemen, IQ-testen zijn discriminerend, huiswerk én diploma’s zijn afgeschaft.
Iedereen moet nillens willens overal, in organisaties, bij werkgevers, in bedrijven, door overheidsinstanties, worden aanvaard.

Volgens de nieuwe logica van de intellectuele nivellering is dat vanzelfsprekend, immers, intelligentie is van geen tel meer. Iets dat niet meer bestaat, of godbetert, nooit heeft bestaan, kan ook niet worden verwacht en is ook nergens vereist. Door het systematisch “bijstellen van de norm”, en nadat de overheid het boek “De misdaad van het IQ” tot nationale bestseller heeft uitgeroepen, zijn de niet-intelligente intelligentsia tot deze “wijze” conclusie gekomen.
Wie toch het tegendeel durft te beweren behoort tot de verguisde factie van “slimmisten” die zich een cerebrale elite waant, en kwetst de gevoelens van de “eigen-wijzen”. Een reactionair figuur die erop betrapt wordt “slimmistische” uitspraken te doen of ideeën te verspreiden verliest zijn job; daarnaast is de kans zeer groot dat die sociaal wordt geïsoleerd. Want “hersenpralers” zijn niet langer gewenst in deze nieuwe tolerante maatschappij.

De vrouw die zich daar zwaar aan heeft bezondigd is Pearson Converse, een mondige hoogleraar Engels die de eerste weerbots moet ondervinden als ze haar leerlingen een lectuuropdracht geeft van de in haar ogen beroemde Dostojevski. Tot overmaat van ramp kiest ze één van zijn bekendste boeken uit met het verkeerde i-woord in de titel (een “slimmistische lezer” van “Waanzin” zal meteen weten over welk boek het hier gaat).
Daarnaast geeft ze haar jongste kind, Lucy, dat het minst begaafde van de drie is, bijles om haar gebrekkige leesvaardigheid (de resultante van de uiterst slechte kwaliteit van het GG-onderwijs) wat op te krikken. Hierdoor belandt ze in een zwaar conflict met de kinderbescherming die ermee dreigt haar ganse kroost te ontnemen. Wanneer Lucy bij de GG-autoriteiten aangifte doet over de slimmistische praktijken van haar eigen moeder, treedt er een mechanisme in werking dat verdacht veel gelijkenissen vertoont met de Chinese praktijken in de tijd van “Het Rode Boekje” van Mao Zedong.
Ten derde, als haar man na een zwaar werkongeval als gevolg van de onkunde van een d-medewerker door een s-dokter wordt mismeesterd, laat ze zich in haar klas emotioneel volledig gaan. Met een luidkeels spervuur van a-woorden schreeuwt ze haar woede uit.
En dan slaat de tirannie van de cancelcultuur volledig toe.

Zelfs de president is niet immuun voor de GG. Barack Obama wordt ondanks zijn “van kleur” niet herkozen : daarvoor is hij te elitair, straalt hij intelligente ongelijkheid uit; hij praat te vlot en te complex ; de modale gelijke burger wordt gediscrimineerd wegens niet te volgen. Joe Biden daarentegen is geknipt voor het presidentschap omdat hij zich “zo indrukwekkend onindrukwekkend kan gedragen”, volledig aangepast aan de new society waarin niemand opvalt.

Elke recensent die ik over dit boek lees maakt met deze wereld die op zijn kop staat automatisch de associatie met een te ver doorgeschoten woke-gevoel waarin elke suprematie moet worden afgebroken. In plaats van te spreken over een fictieve dystopische toekomst, lijkt het meer dan duidelijk dat het boek met deze scherpe parodie het korte verleden van Amerika op de korrel neemt.
Het is nog maar enkele jaren geleden dat men het nodig achtte teksten van Agatha Christie, Roald Dahl en andere schrijvers te corrigeren. Net zoals in “Waanzin” werd John Cleese-humor gecensureerd (Fawlty Towers, Monty Python’s Flying Circus …), moesten David Walliams en Matt Lucas een knieval maken voor de nagelnieuwe woke-beweging en werd hun succesvolle en prijzenwinnende komische serie Little Britain in de ban geslagen.
En colour-blind casting leidde bij de BBC tot de meest absurde films en series over historische onderwerpen (toen diversiteit nog helemaal niet bestond) maar die gegarandeerd politiek-correct zijn en dus A-okay voor deze nieuwe tijden.

(Een recensent refereert naar de uitspraak ‘In het onderwijs hebben we gelijke kansen langzaamaan vervangen door gelijke uitkomsten. Onder dat mom zijn de verwachtingen verlaagd en moet iedereen in de klas naar een zes op tien streven, ook de Gentse Turk die misschien een negen op tien aankon.’ Met die uitspraak hekelde cognitief psycholoog en onderwijsexpert Wouter Duyck de zesjescultuur in het Vlaamse onderwijs.)

De associaties zijn zo sterk dat ik tijdens de lectuur meteen een flashback had naar een verhaal van een andere schrijver die zichzelf graag als protagonist in zijn eigen boeken serveert. In een uiterst potsierlijke scène heeft hij op zeker ogenblik een “diep-filosofisch en onderhoudend” gesprek met een Marokkaanse bell boy op de trappen van Grand Hotel Europa.

Lionel Shriver fulmineerde in interviews al eerder tegen woke en identiteitspolitiek. Shriver is de luis in de woke-pels, beroemd voor haar ludieke “sombrero-speech” over “cultural appropriation”; zij treedt daarmee in de voetsporen van anderen zoals JK Rowling die al een soortgelijk lot moesten ondergaan. Overgevoelige recensenten zoals Sam De Wilde van de De Standaard vertolken uitstekend het gramschap van links met beschuldigingen van “het verzinnen van uitwassen van de cancelcultuur” en “ongenuanceerde opvattingen”.

Lionel Shriver levert hier stilistisch sterk werk af, met op alliteraties en slimme woordspelingen gebaseerde meesterlijke humor.
Voor wie houdt van maatschappelijke relevante humor is dit boek een must.