Bloed, zweet en tranen
Het is een verhaal over de verloren tijd. Als zijn moeder eenzaam sterft in een bejaardentehuis, wil Brouwers zijn kinderjaren in een jappenkamp aan de oppervlakte brengen om het te verwerken. Brouwers zegt erover: ‘Mijn ‘kamp-syndroom’ bestaat uit de wroeging die ik heden heb om de alles begerig in zich opnemende kleuter die ik ben geweest’. Het gaat hierbij niet om het werkelijke, maar om het beleefde verleden. Niet wat er gebeurd is, maar hoe hij het ervaren heeft. Boeken, brieven, films en foto’s activeren zijn geheugen. Uit de mist komen geleidelijk flarden verleden tevoorschijn.
We zijn in een wereld van bloed, zweet en tranen. In de tropische hitte zijn oma en moeder, hij en zijn zus opgesloten in het vrouwenkamp Tjideng, een afgescheiden wijk in Batavia. Periodiek zijn er razzia’s waarbij kinderen van hun moeders worden gescheiden. Ze lijden honger en gebrek. Overal vervuiling en vliegen. De Japanners handhaven een ijzeren discipline. Op het appèl worden de gevangen geteld en herteld. Er heerst een regime van mishandeling en marteling met vernedering als doel. Stokslagen bij de minste overtreding, eindeloze blootstelling aan hitte en zon, kwakend kikkersprongen maken op het appèlplein. Hij ziet hoe zijn moeder wordt afgetuigd, haar schoonheid verliest en denkt: ‘[…] nu wil ik een andere moeder, want deze is kapot […]’.
In Nederland is na de Tweede Wereldoorlog weinig gehoor voor de ellende in de jappenkampen. Men heeft immers zelf de nodige ellende achter de rug. Ook jaloezie kan een rol spelen, want wie naar Indië ging, had het beter dan de thuisblijvers. Wie het heeft meemaakt zwijgt, zodat de indruk ontstaat dat het allemaal wel niet zo erg zal zijn geweest. ‘Bezonken rood’ is -ook internationaal- een van de weinige romans waaruit het tegendeel blijkt.
‘Niets bestaat dat niet iets anders aanraakt’ en het kampverleden heeft dan ook allerlei gevolgen in Brouwers’ latere leven, zoals blijkt uit een aantal passages over het recente verleden. Het leidt tot een haat-liefde verhouding met zijn moeder die hij projecteert op latere relaties, zoals met Liza in de roman. Hij is zichzelf niet meer, wordt verteerd door angst en voelt zijn gezicht vloeibaar worden. Hij heeft een afkeer van het leven gekregen en wil het liefst alleen zijn. Om alles te dempen vlucht hij in alcohol en pillen.
‘Bezonken rood’ is compact, eerder een novelle dan een roman. Het heeft een grote samenhang en spanning door de focus op het verleden en de geconcentreerde stijl. Samenhang ontstaat door de herhaalde symboliek. Jeroen loopt rond met de veel te grote tropenhelm van zijn geliefde grootvader, de helm beschermt tegen de zon en is een amulet dat hem doet overleven. Alles is rood: er zijn rode vliegen met bloed aan hun vleugels, de dood is een bloedrode kikker, de bloeddoorlopen ogen van de kampcommandant, de rode zon, het land van de rijzende zon en de vlag met een rode zon in het midden. Spanning ontstaat doordat de herinneringen toenemen en gedetailleerder worden. Naarmate je verder leest, krijg je een steeds scherper beeld van het kampleven. Je vraagt je af wat er nog bij komt en hoe het afloopt.
Brouwers tracht zich te bevrijden van zijn herinneringen. Hij zegt het zo: ‘[…] wat ik heb geschreven hoeft niet langer door mij te worden onthouden […]’. En verderop: ‘Ik denk dat ik een slechte schrijver zou zijn als ik ‘gelukkig’ was: gelukkige schrijvers hebben niets te vertellen’.
‘Bezonken rood’ is een zoektocht naar een ver verleden in een andere wereld. Het boek roept dit verleden in alle gruwel op en is zowel voor de schrijver als de buitenwereld pijnlijk en met taboe beladen. De roman beschrijft de kampwereld en laat de gevolgen ervan in de tijd zien. ‘Bezonken rood’ doorbreekt het zwijgen in een compacte roman van grote zeggingskracht, het is een sleutelroman tot zijn oeuvre.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Peter Bakema
Gesponsord
Een indringend verhaal op het scherp van de snede, vanuit de belevingswereld van de strafrechtadvocate die als slachtoffer moet strijden voor een eerlijke behandeling onder het recht waar ze altijd in heeft geloofd.
Hetzelfde boek lezen brengt mensen samen: je hebt direct iets om over te praten! Daarom lezen we in november met heel Nederland 'Joe Speedboot' van Tommy Wieringa. Je haalt het boek gratis op bij je bibliotheek.
'Bevreemdend, mysterieus en ongelofelijk. Esther Gerritsen maakt het onbereikbare perspectief herkenbaar.' – Jury Boekenbon Literatuurprijs 2024 over Gebied 19
Nieuwe, prachtige roman van dé literaire stem uit Ierland, Sally Rooney.
Dog Man is terug met een spannend nieuw avontuur! Een stinkdier zorgt voor een groot drama: Dog Man ruikt verschrikkelijk
Een radicaal eerlijk en aangrijpend onderzoek van een dochter die niet alleen de moeizame relatie met haar moeder probeert te begrijpen, maar ook de verstoorde relatie tot haar eigen lichaam.
Speurend naar eeuwenoude ruïnes en kastelen, objecten en kunstwerken, reisroutes en slagvelden slalomt Bart Van Loo door de Lage Landen.
Een nieuwe Baantjer is altijd een goed cadeau! Op een voorjaarsochtend wordt het lichaam van Ron Doomerik aangetroffen in zijn appartement aan de Amsterdamse Houtkade. Er steekt een mes in zijn rug.
Een magische reis naar Fantasia is een nieuwe versie van het avontuur Lang Leve Fantasia van Geronimo Stilton met extra veel avontuur en veel meer illustraties. Superdikke editie met 3D-beeld, geuren en vele andere extra's!
Een betoverend cadeauboek, met linnen omslag, poëtisch vertaald door Imme Dros.
De manga over een avontuurlijke eenhoorn voor 9+. Unico's liefde heeft Venus en haar handlanger Byron wakker gemaakt, die hen allebei willen vernietigen!
De uiterwaarden, de laatste Nederlandse wildernis. Een schitterend halfland van angst en hoop, ingeklemd tussen hoge dijken, waar alles permanent verandert en niets is wat het lijkt.
Meester Jesper gaat op schoolkamp met de kinderen uit groep 8. De directeur, mevrouw Azijnvijver, heeft één strenge eis: geen telefoons mee op kamp.
Meester Mark verzamelde de allerleukte taalfoutjes en kinderlogica over feesten en feestjes: van verjaardag tot kerst, en van sint tot de geboorte van een baby.
Op zoek naar avontuur en de waarheid over haar moeder, wordt Cato meegesleurd op een gevaarlijke reis door tijd en herinneringen - Gouden Griffel-winnaar in een luxe uitgave!
Een zeer vooraanstaand forensisch antropoloog claimt dat in het kunstwerk gebruik is gemaakt van een menselijk bot.
Diep verscholen in de Appalachen ligt de McAlpine Lodge, waar Will en Sara hun huwelijksreis doorbrengen. Het resort is een afgelegen paradijs op aarde, behalve dan dat iedereen er liegt.
Het langverwachte vervolg op Koninkrijk. Een thriller over verloren zielen, familiebanden en dodelijke loyaliteit.
Vergeet wat je weet over het continent Afrika. Zeinab Badawi duikt in het verleden van haar geboortecontinent, de geboorteplek van de mensheid.
Waar we onze kinderen in de fysieke wereld steeds meer overbeschermen, laten we hen in de digitale wereld vogelvrij – met desastreuze gevolgen voor hun mentale welzijn.
In dit derde deel van 'De memoires van Abel Sikkink' zien we Parijs en het grillige Europa van de tweede helft van de negentiende eeuw.
De ineenstorting van welvaartsstaten, supercyclonen, megadroogtes, extreemrechts extremisme, ongebreidelde virussen, energietekorten, cyberaanvallen: de mensheid beweegt zich richting een tijdperk van permanente crisis.
Dit boek wijst de weg naar een energieker leven. Je wakkert het vuur in je leven weer aan!
