Pelgrim in ruimte en tijd

Vele wegen in Europa leiden naar Santiago de Compostella, het zijn eeuwenoude pelgrimsroutes. Cees Nooteboom gaat er in ‘De omweg naar Santiago’ naartoe, maar maakt een omweg, zoals de titel belooft. Reizen is voor hem een manier om zich uit te breiden: ‘Dan ben ik weg, ik ben aan iets anders onderhorig geworden, aan het reizen, aan het ijle element van nergens bij horen, aan het verzamelen van het andere. […] Ik dij uit met datgene wat ik opslorp, zie, verzamel’.

Hij reist niet de rechtstreekse route, maar rijdt kriskras door Spanje. Zijn boek levert een caleidoscopisch beeld op van het land. Hij bezoekt steden als Santiago in het noorden, Cordoba en Granada in het zuiden, Barcelona in het westen en Merida in het oosten. Hij rijdt met Don Quichot over de vlakten van La Mancha, bekijkt de schilderijen van Velázquez in het Prado van Madrid en gaat op ontdekkingstocht naar romaanse kerkjes in de Pyreneeën.

We lezen hoe hij reist, waar hij verblijft en wat hij eet. Toch is ‘De omweg naar Santiago’ bepaald geen reisboek met impressies. Nooteboom is niet zo geïnteresseerd in het hier en nu. Hij besteedt geen aandacht aan actuele, maatschappelijke of politieke kwesties. Nooteboom zoekt het tijdloze en door de actualiteit te vermijden maakt zijn boek allerminst een verouderde indruk.

De omweg vindt niet zozeer in de ruimte, maar vooral in de tijd plaats. Nooteboom bezoekt plaatsen met een verleden, het is een pelgrimstocht langs lieux de mémoire, historische plaatsen met een bijzonder verhaal en hij laat zijn gedachten de vrije loop.

Zo vertelt Nooteboom uitvoerig over de Moorse middeleeuwen, als in het Zuiden van Spanje een gemengde cultuur ontstaat van christendom en islam: Al Andalus. Onder Moors bestuur is er religieuze tolerantie, waardoor beide culturen elkaar kunnen beïnvloeden. Het leidt tot een bloeiperiode in wetenschap en kunst, waaraan de Mezquita in Cordoba en het Alhambra in Granada herinneren. In Granada liggen ook de katholieke koningen begraven. Het leger van Ferdinand van Aragón en Isabella van Castilië weet uiteindelijk de Moren te verjagen, waarna aan de religieuze tolerantie en de culturele bloei een eind komt.

Voor Nooteboom is Spanje het beloofde land. Wat trekt hem zo aan? Zelf noemt hij het gevoel van ruimtelijkheid, de weidsheid van de Spaanse vlakten. ‘De omweg naar Santiago’ laat zien dat die ruimte allerminst uniform en leeg is. Er is een grote variatie aan landschappen, culturen, steden en monumenten. De ruimte is bovendien het decor van allerlei gebeurtenissen in het verleden.

‘De omweg naar Santiago’ is een prachtig boek met fraaie kleurenfoto’s, zodat we zien waar Nooteboom over schrijft. Hoewel de hoofdstukken het resultaat zijn van verschillende reizen in diverse periodes, weet Nooteboom een grote samenhang te creëren, zodat we een globaal, veelomvattend beeld van Spanje krijgen.

‘De omweg naar Santiago’ is geschreven vanuit een persoonlijke visie op Spanje. Nooteboom houdt zich niet bezig met het herhalen van allerlei toeristische of historische informatie, al gebruikt hij wel diverse bronnen. Spanje brengt hem aan de praat en hij heeft er kijk op. Er is zo veel in het land dat hem fascineert en verwondert, hij wil zijn kennis en ervaring zo graag op de lezer overbrengen. Het lijkt onmogelijk om zo’n veelzijdig en persoonlijk boek over Spanje te evenaren.