De troost van helder pessimisme
Het kwam hem duur te staan. Hij kreeg geen aanstelling aan een universiteit en zijn werk werd nauwelijks verkocht. Hij bezocht en schreef Goethe, maar die had belangrijke zaken aan zijn hoofd en zag de jongeman niet staan. Gelukkig stelde de erfenis van zijn vader Schopenhauer in staat zich al vroeg aan de filosofie te wijden en zijn meesterwerk ‘De wereld als wil en voorstelling’ te schrijven. Hij zag zijn kapitaal als garantie voor zijn vrijheid.
We leven volgens Schopenhauer in een sadistisch universum. Levende wezens hebben een wil, het is hun levenskracht, de drift te leven, te overleven en zich voort te planten. Maar de wil van de een botst met de wil van de ander en dit geldt zowel tussen individuen en groepen als tussen mens en dier. De wereld is volgens hem een permanente strijd van allen tegen allen en de wil is de bron van alle ellende.
Helaas maakt ons bewustzijn de zaken er niet beter op. Om te beginnen is ons bewustzijn begrensd. Zo wijst Schopenhauer er in navolging van Kant op dat wat we waarnemen bepaald is door onze zintuigen. Het verstand ordent onze indrukken in ruimte, tijd en causaliteit. We zijn daardoor niet tot objectieve kennis in staat.
Schopenhauer interesseerde zich voor dieren en insecten: ze nemen anders waar dan wij en komen tot een andere voorstelling van de wereld. Hij had medelijden met de mol die in de ondergrondse duisternis niets anders doet dan graven. Wat levert de inspanning om te leven het dier op?
In de liefde komen wil en voorstelling met elkaar in botsing. De wil is hier de drang tot voortplanting, het is zelfs niet onze eigen wil, maar die van de volgende generatie. Ondertussen droomt onze voorstelling over het geluk dat ons met de ander ten deel zou vallen, terwijl we in werkelijkheid niet bij elkaar passen. Vandaar dat onze kennissen vaak niet begrijpen waarom we op iemand verliefd worden. Vandaar dat zoveel liefdes mislukken en ons ongelukkig maken.
Tussen mensen zijn er grote verschillen in bewustzijn. Ons bewustzijn is afhankelijk van ons verstand, maar dat staat volledig ten dienste van de wil. Ons verstand is geen instrument om over de wereld te denken, maar om de wil te helpen doelen te bereiken. Ons verstand is dus vertroebeld door de wil: we zijn niet in staat objectief naar iets te kijken, maar denken aan ons belang erbij en hoe we het kunnen krijgen.
Met zo’n beperkt en begrensd verstand is zingeving wel het allerlaatste wat we in de wereld kunnen ontdekken. Schopenhauer ziet het bewustzijn als een gegeven, het omgeeft je als een huid waaruit je niet kunt ontsnappen. Hierdoor leeft iedereen in een eigen wereld en is de kans op onbegrip en misverstand groot.
Hoe kunnen we aan de wil ontkomen? Schopenhauer ziet maar één mogelijkheid: zoveel mogelijk opgaan in de voorstelling. Kies voor ascese, verlang niet te veel. Kies geen actief leven vol daad en drang, ga op in een passief leven vol beschouwing. Vooral de kunst zag hij als een uitweg. Als we ons verliezen in iets moois, zijn we heel even in staat onze belangen opzij te zetten en krijgt niet de wil, maar de beschouwing vrij spel. De muziek zag hij als de ideale bevrijding, muziek is de wil zelf en balsem voor de ziel.
Schopenhauer schrijft helder en indringend, je kunt zijn gedachten moeiteloos volgen. Zijn stijl vol vergelijkingen is een lust om te lezen. Voor een filosoof schreef hij als een literator en hij weet zijn wereldbeeld met grote overtuigingskracht uiteen te zetten. Geen wonder dat Schopenhauer grote invloed had op schrijvers als Hermans en Reve. Zijn invloed gaat door tot de dag van vandaag. Houellebecq bewondert Schopenhauer, schreef een essay over hem en de roman ‘De wereld als markt en strijd’.
Vreemd genoeg maakt de lectuur van Schopenhauer je niet depressief, je bent juist monter. Bij hem krijgt somberheid zo’n helderheid dat neerslachtigheid als sneeuw voor de zon verdwijnt. Schopenhauer bevrijdt ons van illusies en geeft troost, hij noemt de zaken zoals ze zijn en neemt geen blad voor de mond.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Peter Bakema
Gesponsord
Een indringend verhaal op het scherp van de snede, vanuit de belevingswereld van de strafrechtadvocate die als slachtoffer moet strijden voor een eerlijke behandeling onder het recht waar ze altijd in heeft geloofd.
Hetzelfde boek lezen brengt mensen samen: je hebt direct iets om over te praten! Daarom lezen we in november met heel Nederland 'Joe Speedboot' van Tommy Wieringa. Je haalt het boek gratis op bij je bibliotheek.
'Bevreemdend, mysterieus en ongelofelijk. Esther Gerritsen maakt het onbereikbare perspectief herkenbaar.' – Jury Boekenbon Literatuurprijs 2024 over Gebied 19
Nieuwe, prachtige roman van dé literaire stem uit Ierland, Sally Rooney.
Dog Man is terug met een spannend nieuw avontuur! Een stinkdier zorgt voor een groot drama: Dog Man ruikt verschrikkelijk
Een radicaal eerlijk en aangrijpend onderzoek van een dochter die niet alleen de moeizame relatie met haar moeder probeert te begrijpen, maar ook de verstoorde relatie tot haar eigen lichaam.
Speurend naar eeuwenoude ruïnes en kastelen, objecten en kunstwerken, reisroutes en slagvelden slalomt Bart Van Loo door de Lage Landen.
Een nieuwe Baantjer is altijd een goed cadeau! Op een voorjaarsochtend wordt het lichaam van Ron Doomerik aangetroffen in zijn appartement aan de Amsterdamse Houtkade. Er steekt een mes in zijn rug.
Een magische reis naar Fantasia is een nieuwe versie van het avontuur Lang Leve Fantasia van Geronimo Stilton met extra veel avontuur en veel meer illustraties. Superdikke editie met 3D-beeld, geuren en vele andere extra's!
Een betoverend cadeauboek, met linnen omslag, poëtisch vertaald door Imme Dros.
De manga over een avontuurlijke eenhoorn voor 9+. Unico's liefde heeft Venus en haar handlanger Byron wakker gemaakt, die hen allebei willen vernietigen!
De uiterwaarden, de laatste Nederlandse wildernis. Een schitterend halfland van angst en hoop, ingeklemd tussen hoge dijken, waar alles permanent verandert en niets is wat het lijkt.
Meester Jesper gaat op schoolkamp met de kinderen uit groep 8. De directeur, mevrouw Azijnvijver, heeft één strenge eis: geen telefoons mee op kamp.
Meester Mark verzamelde de allerleukte taalfoutjes en kinderlogica over feesten en feestjes: van verjaardag tot kerst, en van sint tot de geboorte van een baby.
Op zoek naar avontuur en de waarheid over haar moeder, wordt Cato meegesleurd op een gevaarlijke reis door tijd en herinneringen - Gouden Griffel-winnaar in een luxe uitgave!
Een zeer vooraanstaand forensisch antropoloog claimt dat in het kunstwerk gebruik is gemaakt van een menselijk bot.
Diep verscholen in de Appalachen ligt de McAlpine Lodge, waar Will en Sara hun huwelijksreis doorbrengen. Het resort is een afgelegen paradijs op aarde, behalve dan dat iedereen er liegt.
Het langverwachte vervolg op Koninkrijk. Een thriller over verloren zielen, familiebanden en dodelijke loyaliteit.
Vergeet wat je weet over het continent Afrika. Zeinab Badawi duikt in het verleden van haar geboortecontinent, de geboorteplek van de mensheid.
Waar we onze kinderen in de fysieke wereld steeds meer overbeschermen, laten we hen in de digitale wereld vogelvrij – met desastreuze gevolgen voor hun mentale welzijn.
In dit derde deel van 'De memoires van Abel Sikkink' zien we Parijs en het grillige Europa van de tweede helft van de negentiende eeuw.
De ineenstorting van welvaartsstaten, supercyclonen, megadroogtes, extreemrechts extremisme, ongebreidelde virussen, energietekorten, cyberaanvallen: de mensheid beweegt zich richting een tijdperk van permanente crisis.
Dit boek wijst de weg naar een energieker leven. Je wakkert het vuur in je leven weer aan!
