Het drama van desillusie

Van de romans die ik van Arnon Grunberg heb gelezen, heeft ‘Tirza’ de meeste indruk gemaakt. Hoofdpersoon is de zestiger Jörgen Hofmeester, een antiheld zoals alleen onze tijd kan voortbrengen. Hij is teleurgesteld in het leven, maar probeert de schijn op te houden. Materieel is alles in orde en hij heeft een prachtige woning bij het Vondelpark, maar daar houdt de schone schijn op.

Zijn vrouw is ervandoor en woont met een jeugdliefde op een woonboot. Hun liefdesleven stelde weinig voor, in de roman wordt ze steeds ‘de echtgenote’ genoemd. Ze hebben twee dochters, Ibi en Tirza. Jörgen is teleurgesteld in Ibi, de oudste. Hij betrapte haar toen ze als tiener seks had met een huurder en in plaats van natuurkunde te studeren, vertrok ze naar Frankrijk om met haar vriend een bed & breakfast te runnen. Jörgen woont dus alleen met Tirza.

Niet alleen persoonlijk, ook zakelijk gaat het niet goed. Na de aanslag op 9-11 in New York ging Jörgens belegging in een hedgefund in rook op, waarbij hij een miljoen verloor. Hij werkt bij een uitgeverij, maar hoeft niet meer te komen, hij wordt doorbetaald want hij is te duur om te ontslaan. Hij doet dagelijks alsof hij naar zijn werk gaat, in werkelijkheid rijdt hij naar Schiphol om onbekenden uit te zwaaien.

Jörgen heeft slechts één hoop: Tirza. Zij moet zijn levensdroom waarmaken, waar hijzelf gefaald heeft. Hij stimuleert haar, al is er ook druk. Jörgen leest haar voor uit Tolstoj, ze moet cello- en zwemles volgen. Tirza behaalt op school de prachtigste resultaten, ze is immers hoog-hoogbegaafd. Toch lijdt ze aan anorexia, al komt ze er snel bovenop door een behandeling van de beste artsen.

De roman begint met het eindexamenfeestje van Tirza. ‘De echtgenote’ komt, maakt Jörgen verwijten en verklaart te blijven. Ze probeert hem te verleiden, maar Jörgen is meer in een klasgenootje van Tirza geïnteresseerd. Choukri, de vriend van Tirza is er ook, met hem wil ze op reis naar Afrika. Voor Jörgen is hij de baarlijke duivel. Hij verliest zijn dochter aan hem. Bovendien lijkt Choukri lijkt sprekend op Mohammed Atta en soms noemt hij hem zo. Atta was de leider van de New Yorkse aanslag, waardoor Jörgen zoveel geld verloor.

Jörgen stelt voor Choukri en Tirza naar het vliegveld in Frankfurt te brengen, waarbij ze overnachten in een vakantiehuisje in de Betuwe. ’s Morgens ziet hij hoe Choukri Tirza ruw op de keukentafel neukt en ontsteekt in woede. Zijn droom over haar wordt een nachtmerrie als zijn liefde in haat omslaat.

Jörgen hoort niets meer van zijn dochter en reist af naar Namibië. Hij dwaalt rond in de woestijn en zou het liefst verdwijnen. De ontmoeting met het 9-jarige meisje Kaisa weerhoudt hem ervan, ze doet hem aan Tirza denken en hij noemt haar af en toe zo. Kaisa heeft maar één zin paraat: ‘Do you want company, sir?’ Als de lijken van Choukri en Tirza gevonden zijn, reist Jörgen terug naar Nederland.

Grunberg schrijft rechttoe, rechtaan, zodat de stijl niet afleidt van het drama. ‘Tirza’ is spannend en houdt je in zijn greep. Grunberg weet spanning op te bouwen door het verhaal met flashbacks te onderbreken en het drama uit te stellen. Het geniale van de compositie is dat je de moorden op geen moment ziet aankomen. Je blijft in de Jörgens onschuld geloven tot hij zijn daden opbiecht aan Kaisa. De roman vertelt niet hoe het afloopt met Jörgen. Er is geen gerechtigheid, voor zover dat mogelijk is.

De personages in ‘Tirza’ zijn eenzaam. Als ze samen zijn, maken ze elkaar het leven zuur. Seks lijkt het enige dat hen kan binden en is volgens Jörgen alleen bevredigend als het met vernedering gepaard gaat. Zijn personages zijn de controle over het leven kwijt, ze doen maar wat. Alleen Jörgen heeft een plan, waarbij Tirza zijn droom over haar moet waarmaken. Hij is zo’n controlefreak die door het lint gaat als hij beseft dat Tirza niet naar zijn droom wil leven.

‘Tirza’ gaat lijnrecht in tegen de succesformule van onze tijd. Hoe rijkdom en bezit geen garantie voor geluk zijn. Hoe de druk van het succes en overspannen verwachtingen tot familiedrama’s leiden. Hoe voorbij de schone schijn de waanzin begint.