Zoveel soorten van verdriet, ik noem ze niet
M. Vasalis is het pseudoniem van Margaretha Droogleever-Fortuyn Leenmans (1908-1998), ze latiniseerde haar meisjesnaam. Vasalis studeerde in Leiden en werd psychiater. Haar bekendste patiënt was Gerard Reve. Ze schreven elkaar en zij bezocht hem toen hij met een alcoholdelirium was opgenomen in het ziekenhuis van Assen. Vasalis schreef zo’n 150 gedichten in vier bundels die in de ‘Verzamelde gedichten’ bijeengebracht zijn.
Als psychiater schuwde ze de publiciteit en door de kritiek op haar werk publiceerde ze lange tijd niets. Toch ontving ze in 1982 de P.C. Hooftprijs en in haar dankwoord hekelt ze het vooroordeel over ‘[…] typisch vrouwelijke poëzie die zich bezighoudt met de kleine dingen van het leven […]’. Pure ironie, want ze heeft het vooral over de grote levensthema’s: afscheid, rouw en verdriet, ouderdom, ziekte en dood. Passende thema’s voor een psychiater.
Ondanks de somberheid van deze thema’s zijn haar gedichten niet neerdrukkend. Vasalis overdrijft nooit, weet zich te beheersen en ontroert daardoor. Haar gedichten wekken de indruk de ideale vorm te zijn om zulke levensthema’s tot uitdrukking te brengen. Ze hoopt de somberheid in schoonheid om te zetten en te overwinnen. Misschien was poëzie voor haar wel een vorm van therapie.
De poëzie van Vasalis is toegankelijk, maar beslist niet oppervlakkig. In haar gedichten staat meestal één beeld centraal dat ze in de loop van het gedicht uitwerkt om een inzicht duidelijk te maken. Neem nu ‘Aan een boom in het Vondelpark’:
Er is een boom geveld met lange groene lokken.
Hij zuchtte ruisend als een kind
terwijl hij viel, nog vol van zomerwind.
Ik heb de kar gezien, die hem heeft weggetrokken.
Het is een drama en Vasalis heeft verdriet. De gevelde boom is vol leven en heeft iets menselijks. Hij is groen en onvolgroeid met lokken en zuchten als een kind. Aan zijn schoonheid komt voortijdig een eind, de kar maakt de verdwijning tot iets onherroepelijks. Vasalis probeert het plotselinge verlies van jeugd en schoonheid in het gedicht op te roepen en terug te winnen. Afscheid keert regelmatig in haar poëzie terug, zoals in de beroemde regels in ‘Sotto Voce’:
Zoveel soorten van verdriet,
ik noem ze niet.
Maar één, het afstand doen en scheiden.
En niet het snijden doet zo’n pijn,
maar het afgesneden zijn.
Sommige gedichten staan dicht bij haar werk als psychiater. ‘Drank, de onberekenbare’ is een lang en vermakelijk gedicht over de effecten van alcohol, als je het snel hardop leest, wekt het de indruk van een roestoestand. Een ander voorbeeld is ‘De idioot in het bad’, over een man die kalmeert als hij wekelijks in bad gaat, het geeft hem een baarmoederlijk gevoel van veiligheid. Als hij eruit moet, heeft hij verdriet, want iedere week wordt hij opnieuw als bange idioot geboren.
Andere gedichten krijgen filosofische dimensies, zoals het prachtige ‘Afsluitdijk’. Tijdens een busrit weerspiegelt zich alles wonderlijk in de ramen, Vasalis noemt het de geest van de bus, maar het is ook onze eigen geest, onze reflectie. Hieruit volgt een inzicht, zowel over de tocht als over het leven:
Er is geen einde en geen begin
aan deze tocht, geen toekomst, geen verleden,
alleen dit wonderlijk gespleten lange heden.
In de gedichten van Vasalis zijn vorm en inhoud één, maar de inhoud primeert, ze probeert altijd een flits van inzicht over te brengen. Haar laatste gedicht heet ‘Sub finem’:
En nu nog maar alleen
het lichaam los te laten –
de liefste en de kinderen te laten gaan
alleen nog maar het sterke licht
het rode, zuivere van de late zon
te zien, te volgen – en de eigen weg te gaan.
Het werd, het was, het is gedaan.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Peter Bakema
Gesponsord
Een indringend verhaal op het scherp van de snede, vanuit de belevingswereld van de strafrechtadvocate die als slachtoffer moet strijden voor een eerlijke behandeling onder het recht waar ze altijd in heeft geloofd.
Hetzelfde boek lezen brengt mensen samen: je hebt direct iets om over te praten! Daarom lezen we in november met heel Nederland 'Joe Speedboot' van Tommy Wieringa. Je haalt het boek gratis op bij je bibliotheek.
'Bevreemdend, mysterieus en ongelofelijk. Esther Gerritsen maakt het onbereikbare perspectief herkenbaar.' – Jury Boekenbon Literatuurprijs 2024 over Gebied 19
Nieuwe, prachtige roman van dé literaire stem uit Ierland, Sally Rooney.
Dog Man is terug met een spannend nieuw avontuur! Een stinkdier zorgt voor een groot drama: Dog Man ruikt verschrikkelijk
Een radicaal eerlijk en aangrijpend onderzoek van een dochter die niet alleen de moeizame relatie met haar moeder probeert te begrijpen, maar ook de verstoorde relatie tot haar eigen lichaam.
Speurend naar eeuwenoude ruïnes en kastelen, objecten en kunstwerken, reisroutes en slagvelden slalomt Bart Van Loo door de Lage Landen.
Een nieuwe Baantjer is altijd een goed cadeau! Op een voorjaarsochtend wordt het lichaam van Ron Doomerik aangetroffen in zijn appartement aan de Amsterdamse Houtkade. Er steekt een mes in zijn rug.
Een magische reis naar Fantasia is een nieuwe versie van het avontuur Lang Leve Fantasia van Geronimo Stilton met extra veel avontuur en veel meer illustraties. Superdikke editie met 3D-beeld, geuren en vele andere extra's!
Een betoverend cadeauboek, met linnen omslag, poëtisch vertaald door Imme Dros.
De manga over een avontuurlijke eenhoorn voor 9+. Unico's liefde heeft Venus en haar handlanger Byron wakker gemaakt, die hen allebei willen vernietigen!
De uiterwaarden, de laatste Nederlandse wildernis. Een schitterend halfland van angst en hoop, ingeklemd tussen hoge dijken, waar alles permanent verandert en niets is wat het lijkt.
Meester Jesper gaat op schoolkamp met de kinderen uit groep 8. De directeur, mevrouw Azijnvijver, heeft één strenge eis: geen telefoons mee op kamp.
Meester Mark verzamelde de allerleukte taalfoutjes en kinderlogica over feesten en feestjes: van verjaardag tot kerst, en van sint tot de geboorte van een baby.
Op zoek naar avontuur en de waarheid over haar moeder, wordt Cato meegesleurd op een gevaarlijke reis door tijd en herinneringen - Gouden Griffel-winnaar in een luxe uitgave!
Een zeer vooraanstaand forensisch antropoloog claimt dat in het kunstwerk gebruik is gemaakt van een menselijk bot.
Diep verscholen in de Appalachen ligt de McAlpine Lodge, waar Will en Sara hun huwelijksreis doorbrengen. Het resort is een afgelegen paradijs op aarde, behalve dan dat iedereen er liegt.
Het langverwachte vervolg op Koninkrijk. Een thriller over verloren zielen, familiebanden en dodelijke loyaliteit.
Vergeet wat je weet over het continent Afrika. Zeinab Badawi duikt in het verleden van haar geboortecontinent, de geboorteplek van de mensheid.
Waar we onze kinderen in de fysieke wereld steeds meer overbeschermen, laten we hen in de digitale wereld vogelvrij – met desastreuze gevolgen voor hun mentale welzijn.
In dit derde deel van 'De memoires van Abel Sikkink' zien we Parijs en het grillige Europa van de tweede helft van de negentiende eeuw.
De ineenstorting van welvaartsstaten, supercyclonen, megadroogtes, extreemrechts extremisme, ongebreidelde virussen, energietekorten, cyberaanvallen: de mensheid beweegt zich richting een tijdperk van permanente crisis.
Dit boek wijst de weg naar een energieker leven. Je wakkert het vuur in je leven weer aan!
